Κορσές: Η πιο αμφιλεγόμενη εφεύρεση της μόδας

Ακούγοντας τη λέξη «κορσές» έρχονται αμέτρητες εικόνες στο μυαλό. Για κάποιους, το σφιχτά δεμένο εσώρουχο που πιέζει τα όργανα, φορεμένο από τις γυναίκες του 18ου και 19ου αιώνα προκειμένου να αποκτήσουν τη μέση δακτυλίδι, που συχνά βλέπουμε σε τηλεοπτικά δράματα εποχής, όπως το Bridgerton και το Enola Holmes. Άλλοι σκέφτονται τις σύγχρονες εκδοχές του, που φοριούνται σήμερα ως fashion statement από διάσημες όπως η Billie Eilish και η Bella Hadid και μπορεί μάλιστα να έχουν κι έναν στη ντουλάπα τους.

Διαβάστε ακόμη: Crocs x Jean Paul Gaultier: Ταιριάζει ο κορσές με την κηπουρική;

Ωστόσο, οι λόγοι πίσω από αυτές τις διαφορετικές απόψεις και τα στερεότυπα συχνά παραβλέπονται. Στην πορεία της ιστορίας, ο κορσές υπήρξε ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα και καθοριστικά αξεσουάρ, συμβολίζοντας το χάσμα ανάμεσα στην πατριαρχία και τον φεμινισμό. Μια βαθύτερη εξερεύνηση αποκαλύπτει πώς η στάση απέναντί του αντανακλούσε τις αλλαγές στο ρόλο της γυναίκας στην κοινωνία, δείχνοντας πώς άλλοτε τη βοηθούσε κι άλλοτε την κρατούσε πίσω.

Διαβάστε ακόμη: Cate Blanchett: Τι ήταν αυτό που φόρεσε στο Serpentine Summer Party;

Το όνομά του προέρχεται από τη λατινική λέξη «corpus» και το γαλλικό παράγωγό της «cors», που σημαίνουν «σώμα». Σφιχτά αγκιστρωμένος γύρω του, λειτουργεί σαν συνέχεια του μέσου κορμού, ένα τεχνητό περίβλημα που εφαρμόζει πάνω στα πλευρά και τα συμπιέζει με δύναμη. Παρά την αθώα ετυμολογική ρίζα του, η χρήση του αποδείχθηκε πολλές φορές επικίνδυνη τόσο για το σώμα όσο και για την ψυχολογία. Για να κατανοήσουμε, όμως, πώς έφτασε να γίνει σύμβολο και δεσμά μαζί, αξίζει να επιστρέψουμε στην αρχή της ιστορίας του.

Οι απαρχές: Μινωική Κρήτη και Αρχαία Ελλάδα

Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, οι πρώτοι που φόρεσαν κάτι αντίστοιχο με κορσέ ήταν οι Μινωίτες, γύρω στο 1000 π.Χ. Μια χαρακτηριστική εικόνα σώζεται σε πήλινο ειδώλιο της Μινωικής θεάς των φιδιών, η οποία απεικονίζεται φόρεμα με κορσέ και αφήνει ακάλυπτο το στήθος. Τα μινωικά αυτά ρούχα, φτιαγμένα από λινό και μαλλί, φοριόντουσαν τόσο από γυναίκες όσο και από άντρες και είχαν τελετουργικό χαρακτήρα.

Στην αρχαία Ελλάδα, ο κορσές ήταν γνωστός ως «Ζώνη», και κατασκευαζόταν από λινό ή μαλλί. Συχνά διακοσμούνταν με χρυσές ή αργυρές κλωστές και στολίζονταν με πούλιες ή χάντρες, δείχνοντας πως η καλαισθησία ήταν εξίσου σημαντική με τη λειτουργικότητα.

Ωστόσο, κατά τον Μεσαίωνα, η έννοια του κορσέ σχεδόν εξαφανίστηκε. Το γυναικείο σώμα θεωρούταν «αμαρτωλό» και οι γυναίκες ντύνονταν με φαρδιές, μακριές ενδυμασίες που κάλυπταν τα πάντα, δίνοντας προτεραιότητα στη σεμνότητα και την άνεση αντί στη γραμμή του σώματος.

16ος αιώνας: Η είσοδος στην υψηλή ραπτική

Η μεγάλη επιστροφή του κορσέ σημειώθηκε τον 16ο αιώνα, με την Κατερίνα των Μεδίκων να τον καθιερώνει στη γαλλική αυλή. Εκεί, ο κορσές θεωρείται απαραίτητος για την ανάδειξη της γυναικείας φιγούρας. Φτιαγμένος από ύφασμα και ενισχυμένος με ξύλο ή μπαλένες από φάλαινα, είχε μακρύ, εφαρμοστό μπούστο που φοριόταν κάτω από τα ρούχα. Στο μπροστινό μέρος προστέθηκε το «stomacher», ένα V-σχήμα σκληρό κομμάτι, συχνά διακοσμημένο, που λειτουργούσε και ως κόσμημα.

17ος αιώνας: Από την αριστοκρατία σε όλη την Ευρώπη

Στον 17ο αιώνα, οι κορσέδες έγιναν πιο περίτεχνοι. Κατασκευάζονταν με λινό, μπαλένες και υλικά όπως το καλάμι, ενώ τα κορδόνια τους πλέκονταν από κάνναβη. Τους φορούσαν τόσο οι γυναίκες όσο και οι άντρες, με τις διακοσμητικές κορδέλες να προσδίδουν θηλυκότητα και πολυτέλεια.

Ωστόσο, η «σφιχτή μέση» άρχισε να δημιουργεί προβλήματα υγείας, καθώς πολλά νεαρά κορίτσια έσφιγγαν υπερβολικά τον κορσέ τους για να ακολουθήσουν τη μόδα.

Η δημοτικότητά τους αποτυπώθηκε σε πορτρέτα βασιλισσών όπως η Ελισάβετ Α΄ και η Αικατερίνη των Μεδίκων, στην οποία μάλιστα αποδίδεται η εισαγωγή του σιδερένιου κορσέ.

18ος αιώνας: Η εποχή των stays

Στον 18ο αιώνα ο κορσές μεταμορφώθηκε ξανά, αποκτώντας μακρύ και στενό μπούστο που συγκρατούσε το στήθος και σμίλευε τη μέση. Τα stays, όπως ονομάστηκαν, κατασκευάζονταν από λινό ή βαμβάκι και ενισχύονταν με μπαλένες. Ο στόχος ήταν να μικρύνει οπτικά η μέση και να τονιστούν οι γοφοί, ενώ το στήθος να στηρίζεται και να προβάλλεται.

Η διακόσμησή τους ήταν πλούσια, με μεταξωτό μπροκάρ, χρυσά κεντήματα και περίτεχνες ραφές. Ο κορσές αναδείχθηκε σε έργο τέχνης, σύμβολο πολυτέλειας και υψηλής κοινωνικής θέσης.

19ος αιώνας: Η εποχή της κλεψύδρας

Η βικτωριανή εποχή έφερε τον κορσέ στο αποκορύφωμά του. Το ιδανικό σώμα είναι πλέον η κλεψύδρα, με στενή μέση, πλούσιους γοφούς και τονισμένο στήθος. Οι κορσέδες κατασκευάζονται με ατσάλι, μπαλένες ή καλάμια και δένουν σφιχτά, ώστε να δημιουργούν την πολυπόθητη σιλουέτα. Συχνά διακοσμούνται με δαντέλες, φιόγκους και βολάν, ενώ το 1839 ο Γάλλος Jean Werly εισάγει τον πρώτο κορσέ υφασμένο σε αργαλειό, ανοίγοντας τον δρόμο για τη βιομηχανοποίηση της παραγωγής.

Στην τηλεοπτική σειρά Bridgerton, μια χαρακτηριστική σκηνή δείχνει την Prudence Featherington να σφίγγει έναν κορσέ, με τη μητέρα της να πιέζει την υπηρέτρια να τραβήξει πιο δυνατά. Ο αδελφός της αναρωτιέται: «Θα μπορεί να αναπνεύσει, μαμά;» Η σκηνή συμβολίzει τον περιορισμένο έλεγχο που είχαν οι γυναίκες στη ζωή τους εκείνη την εποχή, ωστόσο, στην πραγματικότητα, ενισχύει μύθους γύρω από τον κορσέ.

H εποχή εκείνη έφερε πειραματισμούς και ποικιλία, με νέες εκδοχές κορσέδων να κάνουν την εμφάνισή τους. Ο μύθος περί «βασανιστικής» εμπειρίας συνδέθηκε κυρίως με το tight-lacing, το υπερβολικά σφιχτό δέσιμο, που έγινε πιο διαδεδομένο μετά την εφεύρεση των μεταλλικών κρίκων για κορδόνια στις αρχές του 19ου αιώνα.

Ωστόσο, οι περισσότεροι κορσέδες έμοιαζαν περισσότερο με τους σημερινούς στηθόδεσμους, φτιαγμένοι από βαμβάκι, με ενισχύσεις για στήριξη και υποδοχή μπροστά για ξύλινο ή μεταλλικό «busk». Οι γυναίκες συχνά φορούσαν πιο άνετους κορσέδες στο σπίτι και πιο σφιχτούς στις χοροεσπερίδες, κάτι που απέχει πολύ από τον «μηχανισμό βασανιστηρίων» που προβάλλουν οι τηλεοπτικές παραγωγές.

20ός αιώνας: Από την αυστηρότητα στην ελευθερία

Στις αρχές του 20ού αιώνα, ο κορσές αποκτά πιο φυσική γραμμή. Ο Εδουαρδιανός κορσές (1900-1915) προσφέρει χαμηλή και στενή μέση, αναδεικνύοντας το μπούστο χωρίς να καταπιέζει υπερβολικά το σώμα.

Στη δεκαετία του ’20, ο flapper κορσές ανατρέπει τα πάντα: κοντός, ελαφρύς και λιγότερο περιοριστικός, βοηθά τις γυναίκες να αποκτήσουν την τότε αγαπημένη «ευθεία γραμμή», μακριά από τη σιλουέτα της κλεψύδρας.

Με τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο κορσές εγκαταλείπεται σχεδόν ολοκληρωτικά. Η ανάγκη εξοικονόμησης μετάλλου για την κατασκευή πολεμικών πλοίων και όπλων, καθώς και οι νέοι κοινωνικοί ρόλοι των γυναικών, οδηγούν σε πιο άνετα ρούχα.

Δύο μέτωπα κριτικής: φεμινίστριες και γιατροί

Η καθημερινότητα εκείνης της εποχής, παρά τον Διαφωτισμό, δεν είχε αλλάξει πολύ για τις γυναίκες: έπρεπε να φροντίζουν το σπίτι και τα παιδιά, ενώ ταυτόχρονα να είναι δεμένες με έναν κορσέ που περιόριζε την αναπνοή τους και τόνιζε το σώμα τους. Έτσι, γύρω στα μέσα του 19ου αιώνα, εμφανίστηκαν δύο κύματα κριτικής:

• οι φεμινίστριες, που ζητούσαν πιο πρακτικά ρούχα και αλλαγές στην ενδυμασία,
• και οι άνδρες γιατροί, που προειδοποιούσαν, συχνά υπερβάλλοντας, για βλάβες σε όργανα και κόκαλα.

Αν και κάποιες γυναίκες θεωρούσαν τον κορσέ σύμβολο θηλυκότητας, οι περισσότερες ένιωθαν παγιδευμένες σε ένα στερεότυπο που τις ήθελε μόνο συζύγους και μητέρες.

Στην ταινία Enola Holmes, η έφηβη ηρωίδα φορά κορσέ επίτηδες για να «μεταμορφωθεί» σε κυρία και σχολιάζει: «Ο κορσές: σύμβολο καταπίεσης για όσες αναγκάζονται να τον φορούν. Μα για μένα, που τον επιλέγω, θα με κάνει να μοιάζω με κάτι απίθανο: μια κυρία!»

Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν το απέρριπταν όλες οι φεμινίστριες. Η Lydia Becker, συντάκτρια του Women’s Suffrage Journal, έγραφε: «Μείνετε πιστές στον κορσέ σας». Ο κορσές έδινε στις γυναίκες έναν κοινωνικά αποδεκτό τρόπο αυτοέκφρασης, ενώ ταυτόχρονα διαιώνιζε τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη θηλυκότητα.

Οι ιατρικές κριτικές είχαν κάποιες βάσεις, το tight-lacing μπορούσε να επηρεάσει την αναπνοή και να αποδυναμώσει τους μυς, αλλά οι υπερβολές κυριάρχησαν. Μάλιστα, μελέτες δείχνουν ότι οι περισσότερες γυναίκες της Βικτωριανής εποχής δεν φορούσαν τους κορσέδες τόσο σφιχτά όσο νομίζουμε, και οι ίδιες ζούσαν κατά μέσο όρο περισσότερο από όσες δεν τους φορούσαν.

Η Lily James αποκάλυψε ότι κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της Σταχτοπούτας τρεφόταν με υγρά λόγω του στενού κορσέ του φορέματος, ενώ η Cara Delevingne είπε ότι έχασε τη φωνή της.

Από τότε μέχρι σήμερα

Στις αρχές του 20ού αιώνα, οι κορσέδες άρχισαν σταδιακά να εξαφανίζονται, καθώς οι γυναίκες στράφηκαν στον αθλητισμό και στην άσκηση. Αντί να βασίζονται σε σφιχτά ρούχα, άρχισαν να επιδιώκουν τη γραμμή-κλεψύδρα μέσω διατροφής και γυμναστικής. Ο σχεδιαστής Paul Poiret υπερηφανευόταν ότι ήταν από τους πρώτους που «απελευθέρωσαν» τη γυναίκα από τον κορσέ, λανσάροντας χαλαρά φορέματα με ντραπέ υφάσματα.

Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος επιτάχυνε αυτήν την αλλαγή, καθώς οι γυναίκες φόρεσαν πιο απλά και πρακτικά ρούχα, όπως στολές και βαμβακερά φορέματα. Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ο κορσές έγινε σύμβολο καταπίεσης για τις φεμινίστριες. Σε διαμαρτυρία στον διαγωνισμό Miss America, οι ακτιβίστριες πέταξαν σε έναν «Κάδο Ελευθερίας» αντικείμενα που θεωρούσαν καταπιεστικά, ανάμεσά τους κορσέδες, πάνες και γόβες στιλέτο. Ωστόσο ο κορσές δεν εξαφανίστηκε ποτέ από τη μόδα. Στην οθόνη, σταρ όπως η Marilyn Monroe και η Audrey Hepburn συνέχισαν να τον φορούν, διατηρώντας ζωντανή τη σχέση του αξεσουάρ με τον κινηματογραφικό μύθο και τη θηλυκότητα.

Σήμερα, βλέπουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε τηλεοπτικές εκδηλώσεις, διάσημους και influencers να φορούν το ίδιο αξεσουάρ, από το οποίο οι γυναίκες του 19ου αιώνα προσπαθούσαν με κάθε τρόπο να απελευθερωθούν. Ωστόσο, ο σχεδιασμός του κορσέ έχει αλλάξει ριζικά: από περιοριστικό εσώρουχο έχει μετατραπεί σε αξεσουάρ εξωτερικής ένδυσης, συχνά με σκοπό την αναβίωση της «ρετρό» αισθητικής. Πολλοί διάσημοι εμφανίστηκαν με κορσέ σε βραβεία και στο Met Gala.

Το TikTok, από την άλλη, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αναβίωση του κορσέ. Ως πλατφόρμα που γεννά συνεχώς νέες τάσεις, δεν θα μπορούσε να λείπει το #corsettrend. Στο τραγούδι Hans of Holbein από το μιούζικαλ SIX, ένας στίχος («you bring the corset, I’ll bring the cinchers, no one wants a waist over nine inches») έγινε viral: χρήστες αγόραζαν κορσέδες, τους έδεναν σφιχτά και τραγουδούσαν τους στίχους, δείχνοντας θεαματική αλλαγή στη μέση τους.

Σχεδόν αμέσως, ένας ανοιχτοπράσινος κορσές βικτωριανού στιλ, που έγινε «πρόσωπο» της τάσης, εξαντλήθηκε στο Amazon, καθώς όλο και περισσότεροι TikTokers τον αγόραζαν για να αναπαράγουν το trend. Μέχρι το καλοκαίρι του 2021.

Από τον Maison Margiela μέχρι τον Mugler, ο κορσές πρωταγωνίστησε ξανά στην πασαρέλα, με τους ανερχόμενους σχεδιαστές να τον ενσωματώνουν σε συλλογές που επαναπροσδιορίζουν τη γυναικεία και ανδρική σιλουέτα. Η Dilara Fındıkoğlu, στη Εβδομάδα Μόδας του Λονδίνου, παρουσίασε τη συλλογή Femme Vortex, εξερευνώντας τις έμφυλες νόρμες μέσα από αποδομημένα σακάκια, πουκάμισα και αθλητικά σύνολα βασισμένα σε κορσέδες, ενώ ο John Galliano για τον Maison Margiela έφερε τον κορσέ στο επίκεντρο της υψηλής ραπτικής άνοιξη/καλοκαίρι 2024. Παράλληλα, οίκοι όπως Mugler, Schiaparelli, Simone Rocha και Sergio Hudson συνεχίζουν να «παίζουν» με τη γοητεία του κορσέ, ενώ μικρότερα brands τον επανασυστήνουν με αφηγήσεις γύρω από το body positivity και την ουδετερότητα του φύλου.

Οι σύγχρονες εκδοχές χρησιμοποιούν νέα υλικά, όπως πλαστικό ενισχυμένο με ίνες ή αλουμίνιο, για να προσφέρουν στήριξη και σμίλευση χωρίς περιορισμό, προωθώντας την αυτοπεποίθηση αντί για τον καταναγκασμό. Celebrities, όπως η Anya Taylor-Joy και η Kim Kardashian, όταν εμφανίζονται με κορσέ προκαλούν έντονες αντιδράσεις.

Η αλήθεια είναι ότι ο κορσές πλέον δεν περιορίζεται σε επίσημα looks. Είναι η προέκταση του shapewear, μιας αγοράς που αναμένεται να αγγίξει τα 3,8 δισ. δολάρια έως το 2031, αντανακλώντας τη διαχρονική επιθυμία μας να «παίζουμε» με το σώμα και την εικόνα μας. Είτε τον φορέσετε ως couture κομμάτι είτε ως άνετο, καθημερινό shapewear, ο κορσές φαίνεται πως επανέρχεται δυναμικά, όχι πια για να επιβάλλει περιορισμούς, αλλά για να σας δώσει τη δυνατότητα να αναδείξετε τις καμπύλες σας με τον τρόπο που εσείς επιλέγετε.