Αν σας φαίνεται ερώτηση του τύπου «η κότα ή το αυγό;», δεν έχετε άδικο. Ωστόσο, σήμερα δεν θα λύσουμε αυτό το φιλοσοφικό δίλημμα αλλά θα ξετυλίξουμε, κυριολεκτικά, την ιστορία της κάλτσας.
Από την εποχή του ανθρώπου του Ότζι μέχρι τα σύγχρονα Merino wool σχέδια, η κάλτσα υπήρξε ο αθέατος ήρωας μέσα από κάθε παπούτσι. Μια ιστορία 5.000 ετών που αποδεικνύει πως ακόμη και το πιο ταπεινό κομμάτι της γκαρνταρόμπας έχει τη δική του ιστορία.

Διαβάστε ακόμη: 50 ευρώ για κάλτσες; Κι όμως, τις θέλουν όλοι!

Από το χορτάρι του Ότζι στα πρώτα «σοσόνια»

Όταν το 1991 ανακαλύφθηκε ο παγωμένος Ότζι στις Άλπεις, οι επιστήμονες είχαν μπροστά τους ένα στιγμιότυπο ζωής 5.000 ετών. Τα παπούτσια του, από δέρμα ελαφιού και αρκούδας, ήταν επενδεδυμένα με χόρτο. Η φυσική αυτή «μόνωση» λειτουργούσε σαν τις πρώτες κάλτσες: κρατούσε τα πόδια στεγνά και ζεστά.
Ίσως, λοιπόν, οι μπότες και οι κάλτσες να γεννήθηκαν μαζί, να ήταν μια εξελικτική σύμπραξη που εξυπηρετούσε την επιβίωση, πολύ πριν την αισθητική.

Διαβάστε ακόμη: 5 τρόποι να φορέσετε τις κάλτσες σας με στιλ

Πλεκτή κάλτσα, γιλεκάκι και γάντι βρέφους στα μέσα 16ου αιώνα. Photo credit: Museum of London/Heritage Images/Getty Images.

Η κάλτσα είναι ελληνική;

Ο όρος “κάλτσα” προέρχεται από τη λατινική λέξη soccus, έναν τύπο φλατ παπουτσιού ή παντόφλας, που χρησιμοποιούνταν από τους αρχαίους Έλληνες και από τους Ρωμαίους κωμικούς. Στα αρχαία αγγλικά η λέξη έγινε socc, ενώ στη Μεσαιωνική Αγγλία socke. Όμως η λατινική λέξη όμως προέρχεται από την αρχαιοελληνική συκκός, που σήμαινε φρυγικό (από τη Φρυγία) παπούτσι.

Οι Έλληνες, οι Ρωμαίοι και τα πρώτα Udones

Περνάμε στο 700 π.Χ., όπου την πρωτοποριακή ιδέα για κάλτσες την είχε ο ποιητής Ησίοδος, ο οποίος έζησε στην Άσκρα της Βοιωτίας, κάτω από τους πρόποδες του Ελικώνα. Ο Ησίοδος κατά τη διάρκεια της σκληροτράχηλης ποιμενικής ζωής του έγραψε τα ποιήματά του. Στο έργο του Έργα και Ημέρες συμβουλεύει τον αδελφό του Πέρση πώς να προφυλάσσεται από το κρύο και τί να φοράει στο κεφάλι, στο σώμα κ.λπ. Σχετικά με τα πόδια, τού συστήνει να φοράει πέδιλα και από μέσα να τυλίγει τα πόδια του με πίλημα, δηλαδή με ύφασμα από μαλλιά ή τρίχωμα ζώων (κετσές), ώστε να κάνουν τη ζωή στις ελληνικές πέτρες λίγο πιο υποφερτή.

 

Κοζάνη, 1913. Photo credit: www.metmuseum.org/.

Στη ρωμαϊκή εποχή, οι λεγεωνάριοι φόραγαν τα Udones, μάλλινα καλύμματα ποδιών που τους προστάτευαν στις ψυχρές εκστρατείες της Ευρώπης. Οι ιστορικοί διαφωνούν αν μπορούμε να τα πούμε κάλτσες, αλλά σίγουρα ήταν ένα βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση.
Από τους αιγυπτιακούς τάφους στις ευρωπαϊκές κάλτσες-ως-το-γόνατο
Οι πρώτες πραγματικές κάλτσες που έχουμε εντοπίσει βρίσκονται στην Αίγυπτο, μεταξύ 3ου και 6ου αιώνα μ.Χ. Πλεγμένες με μια πολύπλοκη τεχνική που ονομάζεται nålbindning, οι  κάλτσες με δύο δάχτυλα ήταν φτιαγμένες για… σανδάλια!

Τον 13ο αιώνα, στην Ευρώπη, τα hose, μακριά υφάσματα που κάλυπταν το πόδι ως το γόνατο, έγιναν βασικό ένδυμα. Αργότερα ενώθηκαν με τα φουσκωτά παντελόνια (breeches), και η εικόνα των ιπποτών με πολύχρωμες κάλτσες έγινε κομμάτι της μόδας της εποχής.

Μπορεί σήμερα να σας φαίνεται παράταιρο ο συνδυασμός «κάλτσες και σανδάλια», όμως οι Αιγύπτιοι, οι Έλληνες και οι Ρωμαίοι το έκαναν πρώτοι και με στιλ.

12ος–13ος αιώνας, Αίγυπτος, κατασκευασμένη από βαμβάκι, ύψος 49,5 εκ. Photo credit: Sepia Times/Universal Images Group μέσω Getty Images.

Από προνόμιο των ευγενών στη μαζική παραγωγή

Μέχρι τα τέλη του Μεσαίωνα, οι κάλτσες ήταν δείγμα κοινωνικής θέσης. Οι ευγενείς φορούσαν μεταξωτές, οι αγρότες μάλλινες. Όλα αλλάζουν το 1589, όταν ο Άγγλος William Lee εφευρίσκει τη μηχανή πλεξίματος. Μέσα σε λίγα χρόνια, οι κάλτσες παύουν να είναι προνόμιο των πλουσίων και η μόδα «κατεβαίνει» στα λαϊκά στρώματα.
Τον 18ο αιώνα, τα παντελόνια κονταίνουν, και μαζί τους αλλάζει και η γλώσσα: τα hosiery γίνονται stockings, κι έπειτα κάλτσες όπως τις ξέρουμε σήμερα.
Η διαφορά στην ύλη, όμως, παρέμενε κοινωνικό σήμα: μεταξωτές για τους αριστοκράτες, μάλλινες για τους υπόλοιπους.

Η βιομηχανική επανάσταση και οι πρώτες… πολιτικές κάλτσες

Η πρώτη πλεκτομηχανή έφτασε στην αυλή της βασίλισσας Ελισάβετ Α’, αλλά εκείνη την απέρριψε, όχι για λόγους αισθητικής, αλλά γιατί φοβήθηκε ότι θα στερούσε δουλειά από τους Άγγλους χειροτεχνίτες. Κι όμως, η εφεύρεση του Lee αποτέλεσε έναν από τους σπόρους της Βιομηχανικής Επανάστασης.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, Άγγλοι και Γάλλοι αντάλλασσαν βιομηχανικά μυστικά, μέχρι που οι πλεκτομηχανές έγιναν αιτία κοινωνικών εξεγέρσεων.

Τον 19ο αιώνα, οι εργάτες που δούλευαν στα εργοστάσια παραγωγής καλτσών εξεγέρθηκαν ενάντια στις άθλιες συνθήκες και τη φτώχεια, φτάνοντας στο σημείο να καταστρέφουν τις ίδιες τις μηχανές. Η πράξη αυτή θεωρήθηκε «προδοσία», με ποινή θανάτου. Η κάλτσα είχε τη δική της πολιτική ιστορία.

Από το μαλλί στο νάιλον και το spandex

Στα μέσα του 20ού αιώνα, τα συνθετικά υλικά αλλάζουν ριζικά τον κόσμο των καλτσών. Το νάιλον και το spandex κάνουν την εμφάνισή τους τη δεκαετία του ’50, δίνοντας στα σχέδια ελαστικότητα, αντοχή και… σχήμα.
Η «bobby sock» γίνεται μόδα, το μάλλινο υποχωρεί προσωρινά και οι κάλτσες μετατρέπονται σε στοιχείο έκφρασης, από σχολικό αξεσουάρ μέχρι αντικείμενο μόδας.
Κι όμως, το μαλλί, ειδικά το Merino, δεν είπε την τελευταία του λέξη.

Μου αρέσουν οι πολύχρωμες κάλτσες. Είμαι άνθρωπος της κάλτσας.
George H. W. Bush

Η σύγχρονη εποχή: όταν η ποιότητα επιστρέφει

Περίπου 1910: Η Jacqueline Logan με μαγιό και κάλτσες, κρατώντας παρασόλι. Photo by Keystone-France/Gamma-Keystone via Getty Images.

1900-191ο: Στιλιστικές λεπτομέρειες

Κατά την Εδουαρδιανή περίοδο (1900-1910), οι γυναικείες κάλτσες επεκτάθηκαν σε χρώμα, υφή και διακόσμηση, διαφοροποιούμενες ανάλογα με τη χώρα: οι Άγγλες προτιμούσαν να ταιριάζουν τις κάλτσες με καπέλο, πέπλο ή ζώνη, οι Γαλλίδες με το φόρεμα ή τα παπούτσια, ενώ οι Αμερικανίδες προτιμούσαν πιο πρακτικές μαύρες ή καφές κάλτσες με πολύχρωμα κεντήματα. Καθώς οι φούστες έγιναν πιο κοντές, οι κάλτσες έγιναν ορατές και αποτέλεσαν σημείο προσοχής, με μοτίβα όπως δαντέλα, κεντήματα λουλουδιών, πουά, καρό ή ρίγες να διακοσμούν κυρίως το μπροστινό ή πλαϊνό μέρος του ποδιού. Οι φτωχότερες γυναίκες φορούσαν βαμβακερές ή μάλλινες κάλτσες, συχνά πλεκτές στο σπίτι για καλύτερη εφαρμογή, ενώ οι πιο πλούσιες προτιμούσαν μεταξωτές ή διάφανες, πολλές φορές χειροποίητες. Το χειμώνα, οι κάλτσες από κασμίρ, βαμβάκι ή μαλλί προσέφεραν ζεστασιά. Οι κάλτσες κρατούνταν με ζώνες (hose supporters) που στερεώνονταν στον κορσέ ή με ειδικές ζώνες πάνω από τον κορσέ, ενώ για τα κορίτσια υπήρχαν μικρότερες παραλλαγές ή τιράντες.

1920: Χρηστικές και διακριτικές
Τη δεκαετία του 1920, οι κάλτσες ήταν κυρίως λειτουργικές και φτιαγμένες από μαλλί ή βαμβάκι. Κυριαρχούσαν οι ουδέτεροι τόνοι και η απλότητα. Οι γυναίκες, ωστόσο, άρχισαν να πειραματίζονται: τα διπλωμένα προς τα κάτω καλσόν αποκάλυπταν για πρώτη φορά  λίγο γυμνό αστράγαλο, κάτι σχεδόν επαναστατικό για την εποχή.

1930: Μικρές δόσεις φινέτσας
Στη δεκαετία του 1930, οι κάλτσες παρέμειναν απλές και πρακτικές. Οι άνδρες προτιμούσαν κάλτσες ως τη μέση της γάμπας, ενώ οι γυναικείες κάλτσες άρχισαν να αποκτούν διακοσμητικά μοτίβα και χρώμα, δίνοντας μια πρώτη γεύση από τη μελλοντική τους μεταμόρφωση σε fashion statement.

1940: Ο πόλεμος και το νάιλον
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το νάιλον έκανε την εμφάνισή του και έγινε ανάρπαστο υλικό για γυναικεία καλσόν. Οι κοντές κάλτσες γνώρισαν άνθηση, ενώ σχέδια με πατριωτικά μοτίβα κυριαρχούσαν, η μόδα έγινε εργαλείο ηθικού και εθνικής ταυτότητας.

1950: Τα bobby socks και η εφηβική επανάσταση
Τα ankle socks συνέχισαν να είναι στη μόδα, ειδικά στις γυναίκες. Οι έφηβες λάτρεψαν τα bobby socks, δηλαδή τις λευκές κοντές κάλτσες που συνδυάζονταν με τα χαρακτηριστικά saddle shoes. Ήταν η πρώτη φορά που οι κάλτσες έγιναν στοιχείο της νεανικής ταυτότητας. Οι άνδρες, αντίθετα, παρέμειναν πιο συντηρητικοί, ταιριάζοντας τις κάλτσες με το χρώμα του παντελονιού τους.

1960: Χρώμα, μοτίβα και mini skirts
Η δεκαετία του ’60 έφερε έκρηξη χρωμάτων και φαντασίας. Οι κάλτσες έγιναν πιο τολμηρές, με ψυχεδελικά μοτίβα, έντονες αποχρώσεις και γόνατο-ψηλά σχέδια που φοριούνταν με μίνι φούστες. Οι νεότερες γενιές χρησιμοποίησαν την κάλτσα ως τρόπο διαφοροποίησης και απελευθέρωσης.

1939. Photo credit: Andre de Dienes/Condé Nast via Getty Images.

1970: Η εποχή των tube socks
Οι tube socks με τις χαρακτηριστικές ρίγες στο επάνω μέρος έγιναν εμβληματικές τη δεκαετία του ’70. Τα έντονα χρώματα και τα μοτίβα αντικατόπτριζαν την αισθητική της disco, ενώ τα thigh-highs και τα leg warmers απέκτησαν τη δική τους φανατική βάση. Οι κάλτσες πλέον δεν έκρυβαν τίποτα, αντίθετα, διεκδικούσαν χώρο στη μόδα.

1980: Fitness culture και neon
Τα ’80s ανέδειξαν τις αθλητικές κάλτσες σε fashion statement. Η κουλτούρα του γυμναστηρίου και του aerobics τις έκανε βασικό κομμάτι της καθημερινότητας. Οι κάλτσες με λογότυπα, ρίγες ή νέον αποχρώσεις φοριούνταν με sneakers, ήταν η δεκαετία που το sport συναντούσε το στιλ.

1990: Μινιμαλισμός και grunge
Η δεκαετία του ’90 συνδύασε δύο αντίθετες τάσεις: τον μινιμαλισμό και το grunge. Οι κοντές κάλτσες (ankle socks) κυριάρχησαν, ενώ οι αθλητικές μάρκες απέκτησαν κύρος. Τα λογότυπα στις κάλτσες έγιναν σύμβολο street fashion: μικρές λεπτομέρειες με μεγάλη σημασία.

2000: Streetwear και fun socks
Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, οι κοντές κάλτσες συνέχισαν να φοριούνται ευρέως, ειδικά με χαμηλοκάβαλα τζιν. Το streetwear έφερε τις branded socks στο προσκήνιο, ενώ οι fun ή novelty κάλτσες με χιουμοριστικά σχέδια ή cartoon prints έγιναν must-have αξεσουάρ.

2010: Η εποχή του athleisure
Η δεκαετία του 2010 καθιέρωσε το athleisure στιλ και οι κάλτσες ακολούθησαν. Οι κάλτσες συμπίεσης απέκτησαν δημοφιλία τόσο για αθλητική απόδοση όσο και για καθημερινή χρήση. Ταυτόχρονα, οι κάλτσες με έντονα prints, γραφικά και πρωτότυπα σχέδια μπήκαν δυναμικά στην γκαρνταρόμπα όλων.

2020: Βιωσιμότητα και προσωπική έκφραση
Η δεκαετία που διανύουμε γράφει ακόμη την ιστορία της. Ωστόσο, οι τάσεις δείχνουν ξεκάθαρα προς τη βιωσιμότητα και την άνεση. Τα οικολογικά υλικά και οι ανακυκλώσιμες ίνες γίνονται προτεραιότητα, ενώ κάλτσες με μοναδικά σχέδια, μηνύματα ή νοήματα αποτυπώνουν την ανάγκη για αυθεντικότητα.

Πέντε χιλιετίες μετά, οι κάλτσες συνεχίζουν να συνδέουν πολιτισμούς, τεχνολογίες και εποχές. Από τα χορτάρια των Άλπεων μέχρι το Merino της Νέας Ζηλανδίας, από τα σανδάλια των Ρωμαίων μέχρι τα sneakers των σύγχρονων hikers, το μήνυμα παραμένει το ίδιο: μια καλή κάλτσα κάνει όλη τη διαφορά.

Κι αν αναρωτιέστε ποιο ήρθε πρώτο, οι μπότες ή οι κάλτσες, ίσως η απάντηση να είναι απλή: ήρθαν μαζί, γιατί από τότε που ο άνθρωπος στάθηκε στα πόδια του, φρόντισε να τα κρατά ζεστά.