Δεκαετία 1930. Η Αθήνα τότε ονειρευόταν μεγαλείο και κάποιοι αποφάσισαν να της το προσφέρουν. Τρία αδέρφια, οι Σίμος, Φιλάρετος και Αλέκος Σικιαρίδης, έμποροι υφασμάτων με έδρα τη Βηρυτό και εγγονοί του Σίμου Σικιαρίδη, ιδρυτή του θρυλικού εργοστασίου «Ελληνικά Υφάσματα», ταξιδεύουν στη Νέα Υόρκη το 1930 και επιστρέφουν γεμάτοι εικόνες από ουρανοξύστες, θέατρα και τον μοντέρνο πολιτισμό της εποχής. Εκεί, ανάμεσα στα φώτα του Μπρόντγουεϊ και τους Δίδυμους Πύργους που τότε δέσποζαν στον ορίζοντα του Μανχάταν, γεννιέται ένα όραμα: να δημιουργήσουν στην Αθήνα έναν χώρο πολιτισμού αντάξιο των μεγάλων μητροπόλεων του κόσμου. Έτσι γεννήθηκετο Rex. Στον αριθμό 48 στην οδό Πανεπιστημίου.

Διαβάστε ακόμη: Ξενία: Το εμβληματικό πείραμα φιλοξενίας που αναμόρφωσε τον ελληνικό τουρισμό

Photo credit: ΣΙΓΜΑΜΙ ΙΚΕ

Rex: Το «πολυτελέστερον θέατρο της Ευρώπης» στην καρδιά της Αθήνας

Το κτίριο, εξωτερικά εμπνευσμένο από τους πύργους της Αμερικής, με δύο χαρακτηριστικούς πυργίσκους που μοιάζουν με μικρογραφία των δίδυμων ουρανοξυστών, χτίζεται επί της Πανεπιστημίου. Οι πυργίσκοι αυτοί, εκτός από συμβολικοί, φιλοξενούν τους ανελκυστήρες του κτιρίου και καθιστούν το Rex αμέσως αναγνωρίσιμο. Η ανέγερσή του ολοκληρώθηκε σε περίπου δύο χρόνια, με την αρχιτεκτονική υπογραφή των Βασίλη Κασσάνδρα και Λεωνίδα Μπόνη, των ίδιων που σχεδίασαν και το Μετοχικό Ταμείο Στρατού. Τα εγκαίνια πραγματοποιήθηκαν στις 22 Ιανουαρίου 1937 με εναρκτήρια προβολή μια επιτυχημένη ταινία, με τον αγαπημένο τενόρο του κοινού, τον Πολωνό Jan Kiepura. Από εκείνη τη μέρα, τίποτα δεν είναι πια ίδιο στην αθηναϊκή πολιτιστική ζωή.

Διαβάστε ακόμη: Μινιόν: Η αναγέννηση ενός ορόσημου της Αθήνας

Οι Σικιαρίδηδες δεν ήθελαν απλώς ένα θέατρο. Ήθελαν μια εμπειρία. Εξωτερικά, το Rex θυμίζει Αμερική, αλλά εσωτερικά, Παρίσι. Θέατρα πολυτελή, φουαγιέ που εντυπωσιάζουν, με αισθητική Art Deco. Και πράγματι, ο Τύπος της εποχής δεν τσιγκουνεύεται τους επαίνους: «Το πολυτελέστερον και τελειότερον θέατρον της Ευρώπης». Οι Αθηναίοι το καμαρώνουν. Οι ξένοι το ζηλεύουν.

Το Rex ήταν από την αρχή μια φιλόδοξη επένδυση των αδελφών Σικιαρίδη. Δεν φτιάχτηκε για να στεγάσει απλώς έναν κινηματογράφο ή ένα θέατρο. Φτιάχτηκε για να εισαγάγει στην –επαρχιακή τότε– Αθήνα τη φιλοσοφία του θεάματος όπως τη γνώριζαν στο εξωτερικό: σε κτίρια-μνημεία, με υποδομές αντάξιες μεγάλων παραγωγών και σκηνές που φιλοξενούσαν τους κορυφαίους.

Η προπολεμική Αθήνα πληροφορούνταν με θαυμασμό τα «νούμερα» που δημιούργησαν αυτό τον κολοσσό:

    • 10.000.000 εργατοώρες για να ολοκληρωθεί,
    • 30.000 μέτρα σύρμα για την ηλεκτρική εγκατάσταση,
    • 2 χρόνια για την ανέγερσή του,
    • 30 κινητήρες των 460 ίππων ο καθένας,
    • 2.000 καθίσματα στην αίθουσα του κινηματογράφου,
    • 4.000 θέσεις συνολικής χωρητικότητας
    • 18 μέτρα το βάθος του υπογείου και
    • 1.500 πήχεις το οικόπεδο που το φιλοξενούσε.

Mεγάλοι διάδρομοι, αθόρυβο δάπεδο, άπλετος και κρυφός φωτισμός, μηχανήματα εξαερισμού και προβολής και εξαιρετική ακουστική. Ακόμη και το κάπνισμα απαγορευόταν εντός της αίθουσας, κάτι που τότε είχε «ξενίσει».

Μέρος της πολιτιστικής ιστορίας της νεότερης Ελλάδας

Το εσωτερικό του Rex μοιάζει με σκηνικό κινηματογραφικής ταινίας: σκάλες, καταπακτές, σύστημα αλλαγής σκηνών, μηχανισμοί που επέτρεπαν στους ηθοποιούς να κινούνται ακόμα και πάνω από τα κεφάλια των θεατών, τέσσερις εναλλασσόμενες σκηνές και ένας τεράστιος πολυέλαιος βάρους 2,5 τόνων που έπρεπε να κατεβαίνει με ειδικό μηχανισμό για να καθαρίζεται.

Με χωρητικότητα 1.350 θέσεων, το Rex ήταν το μεγαλύτερο θέατρο της χώρας. Το φουαγιέ μετατρέπεται σε σημείο συνάντησης της καλής κοινωνίας. Οι άνδρες προσέρχονται με φράκα και οι κυρίες με μακριά φορέματα. Το βασιλικό θεωρείο φιλοξενεί βασιλείς και πολιτικούς και το Rex γίνεται θέατρο υψηλής κοινωνίας.

Από τη σκηνή του παρελαύνουν οι σπουδαιότεροι ηθοποιοί της εποχής: Μαρίκα Κοτοπούλη, Μάνος Κατράκης, Δημήτρης Μυράτ, Βασίλης Διαμαντόπουλος, Μελίνα Μερκούρη, Αντιγόνη Βαλάκου, Αλίκη Βουγιουκλάκη, Ντίνος Ηλιόπουλος, Ρένα Βλαχοπούλου, Δημήτρης Χορν, Νόνικα Γαληνέα, και δεκάδες ακόμη. Ο κατάλογος είναι εντυπωσιακός και ατελείωτος.

Το Rex φημίζεται για τις επιθεωρήσεις του με πολυμελείς θιάσους, τις τολμηρές σκηνοθετικές επιλογές και τη σκηνή του, τη μεγαλύτερη σε θέατρο της Ελλάδας. Πίσω από αυτή, τα καμαρίνια θυμίζουν πολυκατοικία, με μπαλκόνια στα οποία συχνά κάθονταν οι ηθοποιοί. Στο υπόγειο, εγκαταστάσεις κλιματισμού τελευταίας τεχνολογίας λειτουργούν αδιάκοπα.

Σινεάκ

Και επειδή ένα Rex δεν ήταν αρκετό, οι ιδιοκτήτες δημιουργούν και δεύτερο στο υπόγειο. Το «Σινεάκ», αρχικά παιδικός κινηματογράφος με 700 θέσεις, (επί Μεταξά επιδοτούνταν από το κράτος με «καθαρώς μορφωτικήν αποστολήν») μετατρέπεται για ένα διάστημα σε θεατρική σκηνή, φιλοξενώντας τον θίασο των Αλεξανδράκη και Γαληνέα, πριν επανέλθει στη φυσική του κατάσταση ως κινηματογράφος, με την ονομασία πλέον «Rex 2».

Το «Rex 1» εξακολουθεί να λειτουργεί ως μεγάλος, μοντέρνος κινηματογράφος, ενώ στον αρχικό σχεδιασμό των Σικιαρίδηδων περιλαμβάνεται και ένας τρίτος χώρος, ένα θέατρο, ένα σινεμά για ενήλικες κι ένα για παιδιά. Συνολικά, σχεδόν 4.000 θέσεις πολιτισμού κάτω από μία στέγη.

Η πυρκαγιά του 1982

Η ιστορία, όμως, δεν έμεινε αλώβητη. Η πυρκαγιά του 1982 που κατέστρεψε τη σκηνή Κοτοπούλη ήταν ένα ισχυρό πλήγμα.
Τον Σεπτέμβριο του 1983, με διάταγμα του Αντώνη Τρίτση, χαρακτηρίζονται διατηρητέα 13 κτίρια στην πλατεία Ομονοίας και άλλα 20 στη λεωφόρο Πανεπιστημίου. Ανάμεσά τους, δεν θα μπορούσε να απουσιάζει το Rex, το οποίο περνά στην κυριότητα του Δημοσίου μαζί με το Σικιαρίδειο, ένα νεοκλασικό διαμάντι της Φειδίου που αρχικά λειτούργησε ως πολυϊατρείο, στο όνομα του Εθνικού Θεάτρου, χάρη στις ενέργειες της Μελίνας Μερκούρη και με κόστος 650.000.000 δραχμών. Από τότε, οι δύο αυτοί χώροι ενώνονται λειτουργικά: αποτελούν τους πνεύμονες του θεατρικού οργανισμού του Εθνικού.

28/06/1978 Κινηματογράφος ΡΕΞ. Εκρηξη βόμβας με 15 τραυματίες σε προβολή σοβιετικής ταινίας. Φωτογραφία: Ελληνικός Οργανισμός Φωτορεπορτάζ

Η νέα εποχή του Rex

Σήμερα, καθώς πλησιάζει τα 100 χρόνια του, το Rex μπαίνει σε μια νέα εποχή. Η επικείμενη ανακαίνιση δεν περιορίζεται σε καλλωπισμούς. Στοχεύει σε μια συνολική επανεκκίνηση. Η αρχιτεκτονική, στατική και ηλεκτρομηχανολογική μελέτη που κατατέθηκε στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων φιλοδοξεί να αποκαταστήσει τη δομική ακεραιότητα, να εκσυγχρονίσει τις υποδομές και να καταστήσει το Rex πλήρως προσβάσιμο σε άτομα με αναπηρία.

Αλλά πέρα από τεχνικούς όρους και στατικά μοντέλα, πρόκειται για μια πράξη βαθιάς σύνδεσης με το παρελθόν. Γιατί κάθε βελτίωση στα καμαρίνια, κάθε αλλαγή στα καθίσματα, κάθε μονωτικό υλικό ή φιλικότερη ράμπα δεν είναι μόνο τεχνική παρέμβαση. Είναι αναγνώριση της ιστορικής αξίας του Rex και σεβασμός στους καλλιτέχνες που πέρασαν από τις σκηνές του, στους θεατές που το έζησαν και στους πολίτες που το κουβαλούν ως ανάμνηση.

Το Rex δεν είναι μόνο η εικόνα του φωτισμένου κτηρίου σε καρτ ποστάλ άλλων εποχών. Είναι η ζωντανή μας μνήμη, το παρόν της τέχνης και το μέλλον του θεάτρου. Και η ανακαίνισή του είναι, τελικά, η καλύτερη υπόσχεση ότι το φως του δεν θα σβήσει ποτέ.