OUVA, UVB, spray, λάδι, κρέμα, μη λιπαρό, SPF, υψηλή ή χαμηλή προστασία, απορροφητικό, αντανακλαστικό, για σπορ, vegan, “αδιάβροχο”, αντιγηραντικό, από το αγαπημένο της Gwyneth Paltrow μέχρι το οικονομικό brand του Aldi… Λες και δεν έφτανε η απειλή του καρκίνου του δέρματος και ο πόνος από το κάψιμο, καλούμαστε να περιηγηθούμε σ’ αυτόν τον δαιδαλώδη κόσμο προϊόντων, τιμών και υποσχέσεων. Πώς όμως η αντηλιακή προστασία έγινε μια αγορά δισεκατομμυρίων;

Διαβάστε ακόμη: Αντηλιακά ρούχα ή αντηλιακό; Τι λέει το Harvard

Μόλις έναν αιώνα πριν, δεν υπήρχαν προϊόντα αντηλιακής προστασίας. Σήμερα, τα ράφια των φαρμακείων και των καταστημάτων καλλυντικών είναι γεμάτα με ποικιλία αντηλιακών, με διαφορετικά δραστικά συστατικά και συνθέσεις, σχεδιασμένα για να ικανοποιούν κάθε ανάγκη. Αν έχετε σταθεί ποτέ ανάμεσα σε αυτές τις επιλογές, ίσως αναρωτηθήκατε πώς φτάσαμε ως εδώ. Πριν από τα αντηλιακά με υψηλό δείκτη προστασίας και ανάλαφρη υφή, πριν από την καθημερινή υπενθύμιση ότι «το αντηλιακό είναι η καλύτερη αντιγηραντική κρέμα», οι άνθρωποι έπρεπε να προστατεύονται με άλλα μέσα από την έντονη ακτινοβολία του ήλιου. Και το έκαναν με εφευρετικότητα και φυσικά υλικά.

Διαβάστε ακόμη: Χημικά και φυσικά αντηλιακά: Διαφορές και ομοιότητες

Ας κάνουμε ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο, για να ανακαλύψουμε πώς διαχειρίζονταν οι κοινωνίες το «επικίνδυνο χάδι» του ήλιου πριν τη βιομηχανική εποχή του SPF.

Το ηλιακό έγκαυμα πριν… το ηλιακό έγκαυμα

Η επιστήμη άρχισε να κατανοεί τις βλαβερές συνέπειες της υπεριώδους ακτινοβολίας μόλις τον 19ο αιώνα. Μέχρι τότε, η έντονη έκθεση στον ήλιο και τα επακόλουθά της, από εγκαύματα και ρυτίδες έως μελανώματα, ήταν απλώς μια δύσκολη πραγματικότητα. Οι άνθρωποι όμως δεν έμειναν άπραγοι. Εφηύραν τρόπους να προστατεύσουν το σώμα τους είτε μέσω κάλυψης είτε με παραδοσιακά φυσικά υλικά. Οι πρόγονοι του Homo sapiens ήταν πιθανότατα σκουρόχρωμοι άνθρωποι στην Αφρική με φυσική μελανίνη, η οποία προστάτευε το δέρμα τους από τον ήλιο.

Υφάσματα, σκιά και έξυπνη ένδυση

Από την προϊστορική εποχή, οι άνθρωποι κάλυπταν το σώμα τους με δέρματα, φυτικά υφάσματα και αργότερα με ρούχα προσαρμοσμένα στις κλιματικές συνθήκες. Στην Αρχαία Αίγυπτο, ήδη από το 3000 π.Χ., οι κάτοικοι χρησιμοποιούσαν φαρδιά λινά ενδύματα, τουρμπάνια και κατασκεύαζαν ομπρέλες από φτερά ή φύλλα φοίνικα για να δημιουργούν σκιά.

Ο πέτασος

Στην Αρχαία Ελλάδα, ο πέτασος, ένα πλατύγυρο καπέλο, χρησιμοποιούνταν τόσο από αγρότες όσο και από ταξιδιώτες, προσφέροντας σκιά στο πρόσωπο και στον αυχένα.

Η φύση ως προστατευτικό φίλτρο

Όπως συμβαίνει με τα περισσότερα πράγματα, τα προϊόντα αντηλιακής προστασίας έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα, όταν διάφορα φυτά και ορυκτά χρησιμοποιούνταν για την προστασία του δέρματος από τις υπεριώδεις ακτίνες, όπως π.χ. πούδρα από ασβεστίτη και άργιλος, παραπλήσια με τα λευκά ορυκτά διοξείδιο του τιτανίου και οξείδιο του ψευδαργύρου που περιέχονται στα σύγχρονα αντηλιακά.

Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι εφάρμοζαν στο σώμα τους γιασεμί, το οποίο έχει φυσικές καταπραϋντικές ιδιότητες, πίτουρο ρυζιού, που προσέφερε κάποια απορρόφηση της ακτινοβολίας και λούπινο, που σήμερα γνωρίζουμε ότι απορροφά τη UV ακτινοβολία, επιδιορθώνει το DNA και φωτίζει την επιδερμίδα.

Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν ελαιόλαδο, το οποίο, αν και δεν συγκρίνεται με τα σύγχρονα φίλτρα, προσέφερε φυσικό SPF περίπου 8.

Στην Ιαπωνία από το 700 μ.Χ. και μετά η γυναικεία ομορφιά συνδέεται με το λευκό πρόσωπο (ο-shiroi), το οποίο επιτυγχάνεται με πούδρες που περιέχουν μόλυβδο ή υδράργυρο.

Στη Μιανμάρ, μέχρι και σήμερα, το παραδοσιακό thanaka, ένα μείγμα από πολτοποιημένο φλοιό δέντρων και νερό, λειτουργεί προστατευτικά στο δέρμα, συνδυάζοντας αντηλιακή προστασία και αντιοξειδωτική δράση.

Στην Ινδία, από τον 5ο αιώνα π.Χ., χρησιμοποιούσαν οξείδιο του ψευδαργύρου, το ίδιο δραστικό συστατικό που συναντάμε στα φυσικά αντηλιακά σήμερα.

Σε διάφορους αυτόχθονες πολιτισμούς στην Αμερική, οι κοινότητες χρησιμοποιούσαν έλαια από ηλιόσπορους, ζωικά λίπη και φλοιό δέντρων για να προστατευτούν από τον καυτό ήλιο.

Μπουκάλι Ambre Solaire,1960, Royal Pharmaceutical Society of Great Britain

Η λευκή επιδερμίδα ως σύμβολο κοινωνικής θέσης

Πέρα από τη λειτουργική προστασία, η αποφυγή του ήλιου είχε και κοινωνική διάσταση. Στην Ευρώπη, από την Αναγέννηση μέχρι και τον 19ο αιώνα, η λευκή επιδερμίδα δήλωνε ότι κάποιος δεν εργαζόταν σωματικά στην ύπαιθρο άρα ανήκε σε ανώτερη τάξη.
Οι γυναίκες της αριστοκρατίας φορούσαν γάντια, καπέλα με βέλο και κρατούσαν ομπρελίνα. Έφτασαν ακόμα και να φορούν βελούδινες μάσκες (visards), που συγκρατούσαν με τα δόντια για να μην μαυρίσουν στο πρόσωπο. Η ανάγκη για λευκό δέρμα ήταν τόσο ισχυρή που αρκετές γυναίκες χρησιμοποιούσαν λευκαντικές σκόνες με τοξικά συστατικά, όπως μόλυβδο.

Η τάση προς τα «φυσικά», «καθαρά» και δερματολογικά αντηλιακά με προϊόντα που εγκρίνει η Gwyneth Paltrow παρουσιάζουν το διοξείδιο του τιτανίου σαν κάτι καινοτόμο. Όμως, όπως αποδεικνύει αυτό το μπουκάλι από τα μέσα της δεκαετίας του 1960, τίποτα δεν είναι καινούργιο κάτω από τον ήλιο. Συσκευασία με τιτάνιο του διοξειδίου, του Martindale Samoore, 1963-1967

Από τις παραδοσιακές μεθόδους στο σύγχρονο SPF

Στις αρχές του 20ού αιώνα, η «ηλιοθεραπεία» ήταν μια ιατρικά συνταγογραφούμενη δραστηριότητα όπου οι υπεριώδεις ακτίνες προτείνονταν από τους γιατρούς για τη θεραπεία της φυματίωσης και της ραχίτιδας. Μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1920 εμφανίστηκε στις ΗΠΑ η πρώτη χημική αντηλιακή σύνθεση: ένα γαλάκτωμα βενζυλοσαλικυλικού και βενζυλοκινναμικού εστέρα, αν και δεν υπήρχε ακόμη αγορά μαζικής κατανάλωσης για τέτοιο προϊόν.

Η Coco Chanel τη δεκατία των 20ς έκανε το μαύρισμα μόδα, μετά από φωτογραφίες της που δημοσιεύτηκαν ενώ ήταν σε κρουαζιέρα. Το μαυρισμένο δέρμα έγινε σύμβολο υγείας και προνομιακού τρόπου ζωής στη Δύση.

Από εκεί ξεκινά το timeline του αντηλιακού: Το 1935 ο Eugene Schueler (ιδρυτής της L’Oréal) δημιουργεί το πρώτο λάδι μαυρίσματος με αντηλιακή δράση, το Ambre Solaire. Ο Ελβετός χημικός Franz Greiter παθαίνει έγκαυμα κατά την ανάβαση στο Piz Buin το 1938, γεγονός που τον εμπνέει να αναπτύξει το πρώτο σύγχρονο αντηλιακό ενώ το 1942 περιγράφεται για πρώτη φορά το συστατικό PABA, που θα κυριαρχήσει στις ΗΠΑ (και θα εγκαταλειφθεί λόγω παρενεργειών τη δεκαετία του 1980). Ο στρατός των ΗΠΑ χρησιμοποιεί παχύ, κόκκινο πετρελαϊκό προϊόν για αντηλιακή προστασία. Το 1944 η πρώτη κτηνιατρική αλοιφή εξελίχθηκε και ο φαρμακοποιός Benjamin Green προσθέτει βούτυρο κακάο και λάδι καρύδας στο παραπάνω προϊόν και δημιουργεί το Coppertone.

Τα πρώτα συνθετικά αντηλιακά χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά το 1928, η… έκρηξη όμως έγινε από το 1950 και μετά.

Από τη δεκαετία του ’50 και μετά, τα αντηλιακά βελτιώθηκαν δραστικά, προσφέροντας προστασία τόσο από τις UVA (υπεύθυνες για τη γήρανση) όσο και από τις UVB (υπεύθυνες για το έγκαυμα).

Το 1974, ο Αυστριακός χημικός και ιδρυτής της Piz Buin, Franz Greiter, εισήγαγε τον όρο SPF (Sun Protection Factor), δείκτης προστασίας από τον ήλιο, που υπολογίζει το ποσοστό UVB ακτινοβολίας που φτάνει στο δέρμα. Για παράδειγμα, αν ένα άτομο καίγεται μετά από 5 λεπτά έκθεσης χωρίς προστασία, ο SPF 10 προσφέρει προστασία για 50 λεπτά κάτω από τις ίδιες συνθήκες.

Το SPF δεν καλύπτει τις UVA ακτίνες, οι οποίες παρότι δεν προκαλούν κάψιμο, συμβάλλουν επίσης στην εμφάνιση καρκίνου του δέρματος. Τα σύγχρονα αντηλιακά ευρέος φάσματος παρέχουν προστασία τόσο από UVA όσο και από UVB.

Ανάμεσα στους πιο αποτελεσματικούς ανακλαστήρες της UVA ακτινοβολίας είναι ορυκτά όπως το οξείδιο του ψευδαργύρου και το διοξείδιο του τιτανίου. Το τελευταίο παράγεται σε τεράστιες ποσότητες από τις αρχές του 20ού αιώνα ως λευκή χρωστική για χρώματα.

Αρχικά αυτά τα ορυκτά χρησιμοποιούνταν σε μορφή παχύρρευστης λευκής πάστας ως sunblock. Πλέον, πολλά μοντέρνα αντηλιακά περιέχουν νανοσωματίδια, κάνοντάς τα πιο αποτελεσματικά και λιγότερο ορατά στο δέρμα.

Διαβάστε ακόμη: Διφασικά αντηλιακά: Αίσθηση δροσιάς από 16 ευρώ

Το μέλλον του αντηλιακού

Μπορεί σήμερα να έχουμε στη διάθεσή μας προϊόντα υψηλής τεχνολογίας και φίλτρα που «μπλοκάρουν» την ακτινοβολία, όμως η ανάγκη για προστασία από τον ήλιο είναι τόσο παλιά όσο και ο ίδιος ο άνθρωπος.

Με την ενίσχυση της εκπαίδευσης για την ηλιακή προστασία και τη συνειδητοποίηση των επιπτώσεων των συστατικών των αντηλιακών στο περιβάλλον και την υγεία μας, το επόμενο κεφάλαιο της ιστορίας του αντηλιακού θα είναι αφιερωμένο στη δημιουργία του «ιδανικού» προϊόντος: ενός αντηλιακού που προστατεύει αποτελεσματικά από την ακτινοβολία UVA και UVB, χωρίς να βλάπτει το περιβάλλον και με σύνθεση που εξασφαλίζει καθημερινή συμμόρφωση στη χρήση του.

Photo credit: Getty Images/ Istock / sciencemuseum.org.uk