Από τον 13ο αιώνα, όταν εμφανίστηκαν οι πρώτες κουμπότρυπες σε ανδρικά ρούχα, μέχρι τη σημερινή εποχή, το κουμπί έχει μεταμορφωθεί από ένα απλό λειτουργικό στοιχείο σε ένα διακοσμητικό και συμβολικό χαρακτηριστικό. Στις αρχές του 19ου αιώνα πέρασε και στη γυναικεία γκαρνταρόμπα, αποκτώντας πρωταγωνιστικό ρόλο όχι μόνο στη χρηστικότητα αλλά και στην αισθητική των ρούχων. Μικρό σε μέγεθος, αλλά μεγάλο σε σημασία, το κουμπί παραμένει ένας «σιωπηλός ήρωας» της μόδας.

Διαβάστε ακόμη: Γιατί φοράμε καπέλο; Η ιστορία πίσω από το πιο εμβληματικό αξεσουάρ

Κουμπιά σε γυναικείο ρούχο, 1880

Τα κουμπιά και η ανακάλυψη της κουμπότρυπας: μια αθόρυβη επανάσταση

Ο πολιτισμός της Κοιλάδας του Ινδού (σημερινό Πακιστάν) πιστώνεται με την εφεύρεση του κουμπιού, ενώ το αρχαιότερο δείγμα που διαθέτουμε σήμερα χρονολογείται γύρω στο 2000 π.Χ. και είναι κατασκευασμένο από καμπυλωτό όστρακο. Τα πρώτα κουμπιά χρησιμοποιούνταν ως διακοσμητικά στοιχεία, δηλώνοντας πλούτο ή κοινωνική θέση.

Διαβάστε ακόμη: Marinière: Από το κατάστρωμα στη βιτρίνα της παγκόσμιας μόδας

3ος–7ος αιώνας μ.Χ.

Διέθεταν μικρές τρύπες στην επιφάνειά τους και ράβονταν στα ρούχα με κλωστή, σχηματίζοντας συχνά γεωμετρικά σχέδια. Με το πέρασμα των αιώνων, το κουμπί άρχισε να χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο ως συνδετικό στοιχείο, ενώ οι αρχαίοι Ρωμαίοι το αξιοποιούσαν για να στερεώνουν τα ρούχα τους με καρφίτσες.

Ωστόσο, έμελλε να περάσει αρκετός χρόνος μέχρι την εφεύρεση της κουμπότρυπας και την καθιέρωση του λειτουργικού κουμπιού, όπως το γνωρίζουμε σήμερα.

Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, τα ρούχα δένονταν με κορδόνια ή στερεώνονταν με πόρπες, κλιπ ή «points», μέχρι που εφευρέθηκαν οι κουμπότρυπες τον 13ο αιώνα. Η χρήση τους έγινε τόσο διαδεδομένη, που θεσπίστηκε μάλιστα νόμος πολυτελείας για να περιορίσει την υπερβολική κατανάλωσή τους. Αυτό όμως δεν απέτρεψε τους ευγενείς από το να τα λατρέψουν, ενώ σταδιακά διαδόθηκαν και στα κατώτερα κοινωνικά στρώματα.

Βρετανικά κουμπιά, 1770.

Η χρήση κουμπιών από χρυσό, ασήμι ή ελεφαντόδοντο υποδήλωνε πλούτο και κοινωνική θέση. Ακριβά κουμπιά κατασκευάζονταν επίσης από χαλκό και τα κράματά του, ενώ οι μεταλλουργοί τα διακοσμούσαν με ένθετα από ελεφαντόδοντο, καβούκι χελώνας ή πολύτιμους λίθους. Συνήθως, τα κουμπιά φτιάχνονταν από κόκαλο ή ξύλο, υλικά που χρησίμευαν και ως βάση για κουμπιά καλυμμένα με ύφασμα. Υπήρχαν επίσης κουμπιά από νήμα, κατασκευασμένα τυλίγοντας κλωστή γύρω από ένα συρμάτινο δαχτυλίδι. Ήταν μάλιστα τόσο πολύτιμα, ώστε συχνά αφαιρούνταν από ένα ρούχο και επαναχρησιμοποιούνταν σε άλλο, καθώς τα υφάσματα φθείρονταν.

Το κουμπί εξελίχθηκε από καθαρά διακοσμητικό σε πρακτικό αντικείμενο. Με τη Βιομηχανική Επανάσταση η μαζική παραγωγή τα έκανε απαραίτητο στοιχείο της καθημερινότητας. Η μορφή τους απλοποιήθηκε, το σχήμα τους έγινε επίπεδο και απέκτησαν τέσσερις τρύπες, γεγονός ήταν πιο εύκολα και γρήγορα στη ραφή.

Κουμπιά Chanel από το Maison Desrues

Τα κουμπιά στην υψηλή ραπτική

Από την εποχή της βασιλικής αυλής μέχρι σήμερα, τα κουμπιά στην υψηλή ραπτική δεν ήταν ποτέ απλώς λειτουργικά. Αποτελούσαν δείγμα πλούτου, τεχνικής δεξιοτεχνίας και στιλιστικής καινοτομίας.

Chanel και Maison Desrues: η αυτοκρατορία του κουμπιού

Ο Georges Desrues το 1929 ίδρυσε τη Maison Desrues. Το μικρό του εργαστήριο εξελίχθηκε σε αυτοκρατορία, συνεργαζόμενο με τους κορυφαίους οίκους της haute couture: Dior, Lanvin και φυσικά Chanel. Από το 1965, η Coco Chanel τον εμπιστεύθηκε για τις περίφημες συλλογές της. Δεν είναι τυχαίο ότι το 1984 η Chanel εξαγόρασε την εταιρεία του, διασφαλίζοντας μια συνεργασία που παραμένει ζωντανή έως σήμερα. Το ενδιαφέρον είναι πως ο οίκος Chanel δεν επαναλαμβάνει ποτέ τα κουμπιά του. Κάθε συλλογή φέρει τα δικά της, σχεδιασμένα αποκλειστικά για εκείνη τη σεζόν.

Τοπ με μεταλλικά κουμπιά σε ασημί και χρυσό, με κρόσσια από μικρά χρυσά κουμπιά, από τη συλλογή Υψηλής Ραπτικής Άνοιξη–Καλοκαίρι 1970 Paco Rabanne.

Paco Rabanne: το κουμπί ως αρχιτεκτονικό στοιχείο

Ο Paco Rabanne, πριν γίνει ο «enfant terrible» της παριζιάνικης μόδας, ξεκίνησε κατασκευάζοντας πλαστικά κουμπιά και κοσμήματα. Η αρχιτεκτονική του ματιά αποτυπώθηκε σε ρούχα-ψηφίδες, όπου τα μεταλλικά και πλαστικά στοιχεία θύμιζαν γιγαντωμένα κουμπιά που ενώνονταν μεταξύ τους. Οι δημιουργίες του έγραψαν ιστορία ως παραδείγματα πειραματισμού με τα υλικά και ανέδειξαν το κουμπί σε βασικό συστατικό της avant-garde αισθητικής.

Στα κουμπιά του Hermès αντί για τέσσερις τρύπες είχαν έξι, ώστε η κλωστή να σχηματίζει ένα διακριτικό Η.

Martin Margiela: το κρυφό «Η» της Hermès

Όταν ο Martin Margiela ανέλαβε καλλιτεχνικός διευθυντής της Hermès το 1997, θέλησε να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητα του οίκου. Έτσι, αντικατέστησε τα παραδοσιακά περίτεχνα κουμπιά με πιο λιτά, από κέρατο ή ξύλο, αλλά πρόσθεσε μια μυστική λεπτομέρεια: αντί για τέσσερις τρύπες, τα κουμπιά του είχαν έξι, ώστε η κλωστή να σχηματίζει ένα διακριτικό «Η» στο κέντρο. Ένα κρυφό logo που συνόδευε κάθε κομμάτι του οίκου με κομψότητα και μυστικισμό.

Elsa Schiaparelli, 1941

Elsa Schiaparelli: τα κουμπιά ως σουρεαλιστικό παιχνίδι

Καμία άλλη σχεδιάστρια δεν εκμεταλλεύτηκε τη φαντασία του κουμπιού όσο η Elsa Schiaparelli. Στα couture σύνολά της τη δεκαετία του ’30 και του ’40, τα κουμπιά μεταμορφώνονταν σε λαχανικά, πεταλούδες, πιάνα, τσίρκα με ακροβάτες και άλογα. Για τη συλλογή «Pagan» του 1938, γέμισε τα ρούχα της με έντομα, ενώ στο «Circus» της ίδιας χρονιάς τα μεταλλικά κουμπιά ήταν μικρά γλυπτά με θεατρική διάθεση. Συχνά συνεργαζόταν με καλλιτέχνες, όπως τον Alberto Giacometti, που το 1935 σχεδίασε μπρούτζινα κουμπιά-μικρογλυπτά, ή τον François Victor Hugo που δημιούργησε κεραμικά κουμπιά με ροζ και μεταλλικές αποχρώσεις.

Από τον Fragonard στον Calder: όταν η τέχνη αγγίζει το κουμπί

Η σχέση των κουμπιών με τις εικαστικές τέχνες έχει επίσης μεγάλη ιστορία. Ο Jean-Honoré Fragonard τον 18ο αιώνα ζωγράφισε μικρογραφίες που χρησιμοποιήθηκαν ως κουμπιά, ενώ τον 20ό αιώνα η Sonia Delaunay έπαιξε με γεωμετρικά μοτίβα σε ξύλινα κουμπιά και ο Maurice de Vlaminck πειραματίστηκε με ζωγραφισμένα δείγματα. Ο Alexander Calder, πέρα από τα κινητικά του γλυπτά, σχεδίασε ακόμη και αποσπώμενα μπρούτζινα κουμπιά, προσθέτοντας μία ακόμη διάσταση στο πολυσχιδές έργο του.

Το κουμπί σήμερα: ένα μικρό αντικείμενο με μεγάλη δύναμη

Στη σύγχρονη μόδα, τα κουμπιά μπορεί να μην έχουν την αίγλη του παρελθόντος, ωστόσο εξακολουθούν να αποτελούν λεπτομέρεια που κρύβει δύναμη. Από τον Mike Kelley και τα «Memory Ware Flats» του, μέχρι τις πειραματικές αναφορές σχεδιαστών, το κουμπί συνεχίζει να εμπνέει. Γιατί, αλήθεια, ποια άλλη μικρή λεπτομέρεια μπορεί να μεταμορφώσει τόσο ριζικά ένα ρούχο;

Photo credits: Getty Images / MET