Στην καθημερινότητά σας, όπως και σε όλα τα θηλαστικά, ο εγκέφαλός σας βασίζεται στην επανάληψη. Οι συνήθειες, τα τελετουργικά και οι επαναλαμβανόμενες κινήσεις που κάνετε δεν είναι απλώς συνήθειες άνεσης. Αντιθέτως, αποτελούν ζωτικά εργαλεία για την ομαλή λειτουργία και ξεκούραση του εγκεφάλου σας.

Διαβάστε ακόμη: 10 μικρές συνήθειες για να παραμένετε ήρεμοι ό,τι κι αν συμβαίνει γύρω σας

Συνήθειες: Η μηχανική της απελευθέρωσης

Τη Δευτέρα το πρωί, πήρατε πρωινό, πλύνατε τα πιάτα και βρεθήκατε στο γραφείο σας. Αναρωτιέστε πώς φτάσατε εκεί τόσο γρήγορα; Η απάντηση κρύβεται στις συνάψεις του εγκεφάλου σας, τις νευρωνικές διαδρομές που συνδέουν τα νευρικά κύτταρα μεταξύ τους. Όπως συμβαίνει σε όλα τα θηλαστικά, ο εγκέφαλός σας μαθαίνει μέσω της επανάληψης: μαθαίνετε δοκιμάζοντας και αποτυγχάνοντας, και σταδιακά η μάθηση αυτή γίνεται συνήθεια.

Διαβάστε ακόμη: 5 καθημερινές συνήθειες των ανθρώπων με ψυχική ανθεκτικότητα

Είναι δύσκολο να εξηγήσετε πώς κάνετε κάτι που έχετε ήδη συνηθίσει, όπως να διαβάζετε, να οδηγείτε ποδήλατο ή να δένετε τα κορδόνια σας. Οι κινήσεις αυτές έχουν ξεπεράσει τη σκέψη και οι συνήθειές σας «καθοδηγούν» την πράξη.

Ο νευρολόγος και νευροβιολόγος Pierre Bourgault (Πιέρ Μπουργκό), μελετώντας τόσο τις νευροεκφυλιστικές παθήσεις όσο και τους μεγάλους πιθήκους, ασχολήθηκε με τη δημιουργία των συνηθειών και τον κρίσιμο ρόλο τους στην ενεργή λειτουργία του εγκεφάλου. Στο βιβλίο του Ο Εγκέφαλος των Συνηθειών, μας ξεναγεί σε ένα συναρπαστικό ταξίδι στο φλοιό του εγκεφάλου.

Η συνήθεια ως εσωτερικός πιλότος

Όταν ήταν φοιτητής ιατρικής, ο Pierre Bourgault είχε βρει έναν τρόπο να απορροφά γνώσεις: το περπάτημα. Η επανάληψη αυτής της τόσο απλής και βαθιά ριζωμένης κίνησης από την παιδική ηλικία, του επέτρεπε να «ξεκαθαρίζει» το μυαλό του για να συγκρατήσει τις πληροφορίες καλύτερα στη μνήμη του. Η υποφλοιϊκή λειτουργία γίνεται συνειδητή με τη βοήθεια του φλοιού. Για να λειτουργήσει σωστά ο εγκέφαλος, χρειάζεται μερικές φορές να απελευθερωθεί από την ανάγκη της θέλησης.

Αντίθετα με όσα συνήθως πιστεύουμε, ο καθηγητής υποστηρίζει ότι χρησιμοποιούμε καθημερινά το 100% του εγκεφάλου μας και το κλειδί αυτής της υψηλής ενεργοποίησης είναι η λειτουργία του αυτόματου πιλότου που λέγεται συνήθεια. Η συνήθεια σάς απελευθερώνει ώστε να λειτουργείτε στην καθημερινότητά σας χωρίς να καταναλώνετε υπερβολική νοητική ενέργεια.

Μάλιστα, σε αντίθεση με ένα απλό «αυτοματισμό», η συνήθεια είναι ευέλικτη και διορθώσιμη. Αν οδηγάτε το συνηθισμένο σας δρομολόγιο και ξαφνικά συμβεί κάτι απρόβλεπτο, ο εγκέφαλός σας αναλαμβάνει και προσαρμόζει την πορεία.

Ο εγκέφαλος σαν δάσος μονοπατιών

Φανταστείτε τον εγκέφαλό σας ως ένα πυκνό δάσος με 100 δισεκατομμύρια νευρώνες, συνδεδεμένους με 10.000 συνάψεις ο καθένας. Σαν να βρίσκεστε σε ένα μονοπάτι μέσα στο δάσος και να επιλέγετε χωρίς σκέψη το πιο καθαρό και πολυχρησιμοποιημένο μονοπάτι αντί για ένα άγριο και δυσπρόσιτο.

Αυτή η διαδικασία της επανάληψης δυναμώνει τις νευρωνικές συνδέσεις και αποτελεί τη βάση της λεγόμενης «διαδικαστικής μνήμης», δηλαδή της μνήμης για τις δεξιότητες και τις συνήθειες, είτε κινητικές είτε γνωστικές. Γι’ αυτό δεν ξεχνάτε ποτέ πώς να κάνετε ποδήλατο, να υπολογίζετε με το μυαλό σας ή να είστε ευγενικοί: αυτές οι συνήθειες είναι βαθιά ριζωμένες στα «βάθη» της μνήμης σας.

Η σημασία της ντοπαμίνης και οι προκλήσεις της αλλαγής

Η ντοπαμίνη παίζει κεντρικό ρόλο στην ρύθμιση αυτών των νευρωνικών συνδέσεων. Όταν η ντοπαμίνη δεν εκκρίνεται σωστά, όπως συμβαίνει σε ασθενείς με Πάρκινσον ή σε βαριά κατάθλιψη, ο αυτόματος πιλότος «χαλάει» και το άτομο νιώθει «κολλημένο», χρειάζεται δηλαδή συνειδητή προσπάθεια για να ολοκληρώσει κάθε κίνηση.

Με τη βοήθεια της ντοπαμίνης, που σχετίζεται με τη δέσμευση, την ευχαρίστηση και την ανταμοιβή, οι καλές συνήθειες, όπως το κυριακάτικο τρέξιμο, έχουν την ίδια φυσική ισχύ με τις κακές, όπως το πρωινό τσιγάρο. Αυτό που κάνει δύσκολο το κόψιμο του τσιγάρου δεν είναι η απώλεια της νικοτίνης, αλλά η απώλεια της συνήθειας του καπνίσματος, που λειτουργεί ως αγχολυτικό και για την οποία δεν υπάρχει… βοήθημα.

Ενώ τα φάρμακα μπορούν να υποστηρίξουν τον ασθενή στον αγώνα κατά των εξαρτήσεων ή των καταναγκαστικών συμπεριφορών, η πραγματική αλλαγή επιτυγχάνεται μόνο με τη δράση, μέσω της δημιουργίας νέων, θετικών συνηθειών. Πρέπει να βρείτε μια νέα συνήθεια που θα λειτουργήσει ως «παρακαμπτήριος δρόμος».

Εκπαίδευση και επανάληψη

Για να μάθετε να κάνετε κάτι καλά, όπως το ρεβέρ στο τένις, πρέπει να έχετε δοκιμάσει, αποτύχει και να έχετε νιώσει το σωστό κίνημα στους μυς σας. Γι’ αυτό είναι σημαντικό να ενθαρρύνετε τα παιδιά σας στις πρώτες τους προσπάθειες, δείχνοντάς τους πού κάνουν λάθος, ώστε να επιλέγουν τις σωστές κινήσεις.

Η συνήθεια, λοιπόν, δεν είναι απλά μια επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά, αλλά ένα θεμελιώδες εργαλείο που σας βοηθά να λειτουργείτε πιο αποτελεσματικά, να προστατεύετε τη νοητική σας ενέργεια και να εξελίσσεστε σε καθημερινό επίπεδο.

Να θυμάστε: οι συνήθειες σας βοηθούν να ξεκουράζετε τον εγκέφαλό σας. Μην τις υποτιμάτε. Μπορεί να είναι η καλύτερη επένδυση για την ψυχική και σωματική σας ευεξία.

Photo credit: Istock