Περνάτε ώρες καθημερινά στο TikTok ή στα Reels του Instagram; Σας είναι δύσκολο να σταματήσετε το ατελείωτο scroll; Μια νέα μελέτη αποκαλύπτει ότι η υπερβολική χρήση αυτών των εφαρμογών δεν επηρεάζει μόνο την προσοχή και τον ύπνο σας, αλλά μπορεί να μεταβάλλει τον τρόπο με τον οποίο αξιολογείτε ρίσκα και απώλειες.

Διαβάστε ακόμη: Εγκέφαλος: 5 αντικείμενα που θα σας έκανε δώρο ένας νευρολόγος

Ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Tianjin Normal στην Κίνα διαπίστωσαν ότι άτομα με υψηλά συμπτώματα «εθισμού» στα short βίντεο παρουσιάζουν μειωμένη ευαισθησία στις οικονομικές απώλειες και παίρνουν πιο γρήγορες, παρορμητικές αποφάσεις. Ουσιαστικά, ο εγκέφαλός τους φαίνεται να δίνει μεγαλύτερη έμφαση στην άμεση ικανοποίηση και λιγότερο στο μακροπρόθεσμο κόστος, είτε αυτό είναι χρήματα, χρόνος ή υγεία.

Διαβάστε ακόμη: Εγκέφαλος: 3 προβλήματα υγείας που επηρεάζουν τη λειτουργία του

Η νέα μορφή ψηφιακής εξάρτησης

Μέχρι τώρα, η επιστήμη είχε εστιάσει κυρίως σε εθισμούς όπως το αλκοόλ, τα ναρκωτικά ή τα τυχερά παιχνίδια. Όμως η άνοδος των short-form video πλατφορμών έχει δημιουργήσει μια νέα κατηγορία συμπεριφορικής εξάρτησης. Η ασταμάτητη ροή εξατομικευμένου περιεχομένου προσφέρει μικρές «δόσεις» ευχαρίστησης, προκαλεί απελευθέρωση ντοπαμίνης και μας ωθεί σε επαναλαμβανόμενη χρήση.

Όπως εξηγεί ο επικεφαλής της μελέτης, καθηγητής Ψυχολογίας Qiang Wang, η ένταση αυτής της χρήσης είναι τεράστια: στην Κίνα, οι χρήστες περνούν κατά μέσο όρο 151 λεπτά την ημέρα σε τέτοιες εφαρμογές, ενώ το 95,5% των χρηστών διαδικτύου τις χρησιμοποιεί τακτικά. Το αποτέλεσμα; Προβλήματα συγκέντρωσης, κακής ποιότητας ύπνου, ψυχικής υγείας και αυξημένος κίνδυνος κατάθλιψης.

Τι έδειξε το πείραμα;

Στη μελέτη συμμετείχαν 36 φοιτητές ηλικίας 18-24 ετών. Όλοι απάντησαν σε ερωτηματολόγιο που κατέγραψε τη συχνότητα εμφάνισης συμπτωμάτων εθισμού, από έντονη επιθυμία χρήσης μέχρι αδυναμία ελέγχου και αρνητικές συνέπειες. Στη συνέχεια, οι συμμετέχοντες μπήκαν σε μαγνητικό τομογράφο (fMRI) και κλήθηκαν να παίξουν ένα «παιχνίδι» μικτών στοιχημάτων, όπου έπρεπε να δεχτούν ή να απορρίψουν υποθετικά στοιχήματα με διαφορετικούς πιθανούς χρηματικούς κερδισμένους και χαμένους.

Χρησιμοποιώντας ένα υπολογιστικό μοντέλο λήψης αποφάσεων (drift diffusion model), οι ερευνητές μέτρησαν πόσο γρήγορα οι συμμετέχοντες συγκέντρωναν στοιχεία για να πάρουν μια απόφαση και πόσο επηρεάζονταν από πιθανές απώλειες. Το αποτέλεσμα ήταν σαφές: όσοι είχαν περισσότερα συμπτώματα εθισμού ήταν λιγότερο αποτρεπόμενοι από την πιθανότητα απώλειας και έπαιρναν αποφάσεις πολύ πιο γρήγορα.

Οι αλλαγές στον εγκέφαλο

Η εγκεφαλική απεικόνιση αποκάλυψε ότι τα άτομα με περισσότερα συμπτώματα εθισμού είχαν μειωμένη ενεργοποίηση στον προσαγωγό λοβό (precuneus) κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικών με κέρδη. Η περιοχή αυτή συνδέεται με τον αυτοέλεγχο και την αξιολόγηση της αξίας μιας επιλογής. Αντίθετα, παρουσίασαν αυξημένη δραστηριότητα στην παρεγκεφαλίδα και στον οπίσθιο κεντρικό έλικα  (περιοχές που σχετίζονται με την κίνηση και την αισθητηριακή επεξεργασία) όταν αξιολογούσαν πιθανές απώλειες.

Η μειωμένη ενεργοποίηση του precuneus φάνηκε να παίζει μεσολαβητικό ρόλο, εξηγώντας γιατί τα άτομα αυτά ήταν λιγότερο ευαίσθητα σε απώλειες και πιο γρήγορα στη λήψη αποφάσεων.

Τι σημαίνει αυτό για εσάς

Σύμφωνα με τον Wang, «ο σχεδιασμός των sort βίντεο με την άμεση ανταμοιβή μπορεί να αλλάξει ύπουλα τα μοτίβα λήψης αποφάσεων του εγκεφάλου σας, οδηγώντας σε ανεξέλεγκτη χρήση». Με άλλα λόγια, όσο περισσότερο συνηθίζετε την άμεση ικανοποίηση, τόσο πιο πιθανό είναι να υποτιμάτε τους κινδύνους και να ενεργείτε παρορμητικά, όχι μόνο online, αλλά και σε άλλες πτυχές της ζωής σας.

Πού πρέπει να δώσετε προσοχή

  • Παρατηρήστε αν χάνετε την αίσθηση του χρόνου όταν κάνετε scroll.
  • Δείτε αν η χρήση της εφαρμογής επηρεάζει τον ύπνο, τη διάθεσή ή την αποδοτικότητά σας.
  • Θέστε χρονικά όρια ή χρησιμοποιήστε εφαρμογές που σας βοηθούν να ελέγχετε τη διάρκεια χρήσης.
  • Προσπαθήστε να εντάξετε δραστηριότητες που προσφέρουν πιο σταθερές και μακροπρόθεσμες μορφές ικανοποίησης.

Η μελέτη δεν μπορεί να αποδείξει αν η υπερβολική χρήση αλλάζει τον εγκέφαλο ή αν κάποιοι εγκέφαλοι είναι εξαρχής πιο ευάλωτοι. Όμως το μήνυμα είναι σαφές: η υπερβολική έκθεση σε sort βίντεο δεν είναι τόσο «αθώα» όσο νομίζατε.