Το πένθος, ως βαθύ, ασύλληπτο και πολυεπίπεδο ανθρώπινο βίωμα, αποτελεί μία από τις πλέον διαχρονικές θεματικές της λογοτεχνίας. Και αυτό γιατί, η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου δεν παρουσιάζεται απλώς ως ένα συγκινησιακό γεγονός, αλλά ως καταλυτική εμπειρία ικανή να αναδιαμορφώσει την ταυτότητα, τη μνήμη και τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον κόσμο.

Διαβάστε ακόμη: Alaa Al Aswany: Τα δέντρα περπατούν στην Αλεξάνδρεια

Το πένθος του Άμλετ

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο «Άμλετ» του Σαίξπηρ, όπου ο θάνατος του πατέρα γίνεται ο πυρήνας μιας υπαρξιακής κρίσης. Αλλά, το πένθος του Άμλετ δεν είναι παθητικό: μετατρέπεται σε εσωτερικό πεδίο σύγκρουσης, αποκαλύπτοντας την εύθραυστη σχέση ανάμεσα στη μνήμη και το καθήκον, την αγάπη και την ανάγκη για εκδίκηση. Η απώλεια, λειτουργεί εδώ ως μηχανισμός που διαταράσσει τη φυσική και ηθική τάξη, επιτρέποντας στο έργο να εξετάσει την ανθρώπινη συνθήκη στο σύνολό της.

Διαβάστε ακόμη: Jean-Paul Dubois: Η πηγή των δακρύων

Στο «Ημερολόγιο πένθους», πάλι, που έγραψε ο Ρολάν Μπαρτ, το πένθος αποτυπώνεται με μια ωμή, σχεδόν εξομολογητική αμεσότητα. Μετά τον θάνατο της μητέρας του, το 1977, ο συγγραφέας υπό την τύπο ημερολογίου εξερευνά το κενό που άφησε η απώλειά της στην καθημερινότητα, αποδεικνύοντας ότι το πένθος είναι μια διαδικασία ρευστή, που διαποτίζει και διαπερνάει τις πιο απλές στιγμές της ζωής. Εδώ, η γραφή λειτουργεί ως μνημείο και –ταυτόχρονα- ως πράξη επιβίωσης και λύτρωσης.

Παρότι ο θάνατος δεν παρουσιάζεται άμεσα ως κεντρικό γεγονός, στον περίφημο «Γυάλινο κώδωνα» της Σύλβια Πλαθ η απουσία του πατέρα της λειτουργεί ως υπόγειος συναισθηματικός άξονας. Η ηρωίδα παλεύει με την κατάθλιψη και την αίσθηση εγκατάλειψης, δείχνοντας πώς η απώλεια σε παιδική ηλικία συνεχίζει να διαμορφώνει τον ψυχισμό στην ενήλικη ζωή.

Το εσωτερικό ταξίδι του Όσκαρ

Όσο για το «Εξαιρετικά δυνατά και απίστευτα κοντά» του Τζόναθαν Σάφραν Φόερ, εξερευνά τις συνέπειες του πένθους και την αναζήτηση της αλήθειας σε έναν κόσμο γεμάτο απώλειες και οδύνη. Ο μικρός Όσκαρ χάνει τον πατέρα του στις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και η ζωή του -απ’ τη μια στιγμή στην άλλη- κατακερματίζεται. Η αναζήτηση ενός μυστηριώδους κλειδιού που άφησε ο πατέρας του στην ντουλάπα, γίνεται τελικά ο τρόπος να διαχειριστεί το πένθος. Η απώλεια του προκαλεί άγχος, φόβο και υπερευαισθησία, αλλά και μια βαθιά ανάγκη για μνήμη και επανασύνδεση. Και το εσωτερικό ταξίδι του Όσκαρ, αποκαλύπτει πώς ένα παιδί παλεύει να ξαναχτίσει τον κόσμο του μετά το αδιανόητο κενό της πατρικής απώλειας.

Από την πλευρά του, το «Ιντερμέτζο» της Sally Rooney αποτελεί μια ώριμη και στοχαστική εξερεύνηση της πατρικής απώλειας, της συναισθηματικής αβεβαιότητας και των εύθραυστων δεσμών που διαμορφώνουν την ανθρώπινη εμπειρία – με οικονομία ύφους και διακριτή ρυθμικότητα στη γλώσσα.

Στο επίκεντρο βρίσκονται δύο αδέλφια, ο Πίτερ και ο Ίβαν, οι οποίοι παλεύουν να επαναπροσδιορίσουν τον εαυτό τους μετά τον θάνατο του πατέρα τους. Η Rooney προσεγγίζει τη θλίψη όχι ως ένα μεμονωμένο και αδυσώπητο δραματικό γεγονός, αλλά ως διάχυτη ρευστή κατάσταση που επηρεάζει τη σκέψη, τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και την αντίληψη της πραγματικότητας. Η απώλεια λειτουργεί ως καταλύτης για την αποκάλυψη ψυχολογικών ρωγμών: ο Πίτερ, καταξιωμένος δικηγόρος, στροβιλίζεται σε ένα μείγμα αυτοαμφισβήτησης και εργασιακού κυνισμού, ενώ ο νεότερος Ίβαν, χαμηλών τόνων και εσωστρεφής, αναζητά την ταυτότητά του μέσα από τη μουσική, την οποία η συγγραφέας χρησιμοποιεί εύστοχα ως μεταφορά για την εύθραυστη διαδικασία της ανασύνθεσης.

Μια συγκινητική στοχαστική εμπειρία

Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία του μυθιστορήματος είναι ο τρόπος με τον οποίο η συγγραφέας επεξεργάζεται την έννοια της σχέσης, όχι μόνο της ερωτικής, αλλά και της οικογενειακής ή φιλικής. Οι χαρακτήρες επικοινωνούν συχνά με τρόπο ατελή, διαψεύδοντας οι ίδιοι τις προθέσεις τους. Η ασυμφωνία ανάμεσα στις εσωτερικές τους σκέψεις και τις εξωτερικές τους πράξεις αποκτά μια σχεδόν φιλοσοφική διάσταση, θέτοντας το ερώτημα κατά πόσο μπορούμε πραγματικά να γνωρίσουμε τον άλλον όταν δυσκολευόμαστε να γνωρίσουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.

Αφηγηματικά, το μυθιστόρημα διακρίνεται για τον στοχαστικό ρυθμό του. Η Sally Rooney αποφεύγει τις δραματικές κορυφώσεις και επιλέγει μια δομή που μοιάζει με μουσικό διάλειμμα -όπως υποδηλώνει ο τίτλος- μια παύση, δηλαδή, στην οποία οι χαρακτήρες ανασυντάσσονται. Χωρίς εντυπωσιασμούς, αλλά με ακρίβεια και ελεγχόμενη συναισθηματική ένταση, το συγκεκριμένο μυθιστόρημα φωτίζει τις μικρές μετατοπίσεις που καθορίζουν εν τέλει τη ζωή, προσφέροντας μια ήσυχη αλλά βαθιά συγκινητική στοχαστική εμπειρία.

Επιπλέον, η απλότητα στη γραφή εντείνει την ψυχολογική φόρτιση λόγω της απώλειας. Και οι συχνά υπαινικτικοί διάλογοι, αποτυπώνουν την προσπάθεια να διατυπωθεί το ανείπωτο: τίποτα δεν είναι πιο αληθινό από το τίποτα. Αλλά, σε πείσμα αυτής της θλιβερής διαπίστωσης, η ζωή συνεχίζεται…

Μετάφραση: Μυρτώ Καλοφωλιά
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 576