Η ανισορροπία, η αντιφατικότητα και ο παραλογισμός της σύγχρονης εποχής, έμελλε να επηρεάσουν έντονα τα μυθιστορήματα του εικοστού αιώνα. Από πολύ νωρίς, ωστόσο, έγινε αντιληπτό ότι η παρατεταμένη κρίση των αξιών, η απώλεια προσανατολισμού, το ακατάληπτο άγχος, η παρεπόμενη μοναξιά και γενικότερα η δραματική αίσθηση της ύπαρξης, δεν ήταν πια δυνατόν να εκφραστούν επαρκώς με τις παλιές δοκιμασμένες τεχνικές της λογοτεχνίας.

Ακολούθως, πραγματοποιήθηκαν -όπως αναμενόταν- τολμηρά ανοίγματα από πλευράς τεχνικής. Ενώ, λοιπόν, στο παραδοσιακό μυθιστόρημα η υπόθεση αποτελούσε το σοβαρότερο κριτήριο για την αξία και την πρωτοτυπία του εγχειρήματος, στο μοντέρνο γίνεται απλή, σχηματική και κάποτε, περίπου εξαφανίζεται.
το παιχνίδι της αφήγησης

Ο λόγος διαδραματίζει, πλέον, τον σημαντικότερο ρόλο και ενίοτε παρουσιάζεται τόσο καταλυτικός και ταυτόχρονα τόσο δραστικός που σε περιπτώσεις όπως στον «Οδυσσέα» (1922) του Τζέημς Τζόυς αποθεώνεται μέσα από ένα διαχρονικό -όπως αποδείχτηκε- κράμα τεχνικών της αφήγησης.

Έτσι, η υπόθεση πολλών μυθιστορημάτων εμφανίζεται -σταδιακά- κατακερματισμένη, με την ποικιλία των αφηγηματικών γωνιών και τις χρονικές μεταθέσεις να διασπούν συνειδητά τη συνοχή της όποιας πλοκής και τα γεγονότα να παρουσιάζονται σαν θρύψαλα, τα οποία ανακαλεί ο συγγραφέας και καλείται να συνταιριάξει ο αναγνώστης: να συμμετάσχει -δηλαδή- με τη σειρά του, σε αυτό το παιχνίδι της αφήγησης.

Σε αυτήν την πεζογραφική παράδοση εντάσσεται το μυθιστόρημα του Kurt Vonnegut «Η φωλιά της γάτας» στο οποίο ο κεντρικός ήρωας και αφηγητής, Τζον, συγκεντρώνει πληροφορίες προκειμένου να γράψει ένα βιβλίο. Το θέμα του αφορά στο τι έκαναν διάσημοι Αμερικανοί στις 6 Αυγούστου 1945, ημέρα που έπεσε η ατομική βόμβα στη Χιροσίμα.

Κατά τη διάρκεια της έρευνας, έρχεται σε επαφή με τα τρία παιδιά του Φίλιξ Χένικερ, του υποτιθέμενου εφευρέτη της ατομικής βόμβας- ένας επιστήμονας που δεν ενδιαφερόταν στο ελάχιστο για τις ανθρώπινες σχέσεις, παρά μόνο για την κατασκευή της βόμβας. Λίγο πριν πεθάνει εφηύρε τον πάγο-εννέα, μια ουσία που στερεοποιεί το νερό όποτε έρχεται σε επαφή με αυτό, γεγονός που την καθιστά ως το πιο επικίνδυνο όπλο – μια ανακάλυψη η οποία απειλεί να αφανίσει τον κόσμο. Κάτι που δεν θα αποφευχθεί στο τέλος.

Ο μυθιστορηματικός χαρακτήρας του έργου του Vonnegut είναι ξεκάθαρα αποδομητικός και μέσα από μία πληγωμένη και κάπως μακάβρια αίσθηση του χιούμορ έρχεται να αποτυπώσει μοναδικά την απελπισία και ανοησία μιας ολόκληρης εποχής. Ο συγγραφέας αδυνατώντας να κατανοήσει -έστω στο ελάχιστο- την ανωμαλία και τον παραλογισμό των ανθρωπίνων επιλογών, δημιουργεί -με τη σειρά του- έναν κόσμο μυθοπλασίας, όπου αυτή ακριβώς η ανωμαλία καθίσταται -κατά τα φαινόμενα- φυσιολογική.

Εκπληκτικά πρωτότυπος στη χρήση της γλώσσας, στην αποσπασματικότητα της αφήγησης, στις χρονικές δομές, αλλά και γι’ αυτό -μερικές φορές- δύσκολος στο να τον παρακολουθήσεις, ο Vonnegut καυτηριάζει και διαλύει -κομματιάζει θα έλεγε κανείς- τα πάντα: την επιστήμη που παρεκκλίνει και γίνεται αιτία καταστροφής, την τέχνη και την αδυναμία της να αφυπνίσει συνειδήσεις, τη θρησκεία που εξαρθρώνει τα ορθολογικά αντανακλαστικά, τον αφελή πατριωτισμό και -βέβαια- τις κάθε λογής επιτακτικές ιδεολογίες.

Το νόημα της ζωής

Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι το τελευταίο μυθιστόρημα του αμετανόητα απαισιόδοξου Αμερικανού συγγραφέα Kurt Vonnegut «Χρονοσεισμός» (1997) αποτελεί μία αδυσώπητη παρωδία της ανθρώπινης φύσης: Όταν ο χρόνος, αντί να προχωρήσει, πάει πίσω κατά δέκα χρόνια ως συνέπεια ενός «χρονοσεισμού», οι άνθρωποι ξαναζούν μια ολόκληρη δεκαετία και επαναλαμβάνουν ακριβώς τα ίδια λάθη, ενώ βλέπουν να ξετυλίγονται οι ίδιες τραγωδίες. Κάπως έτσι αντιλαμβάνεται ο urt Vonnegut την κίνηση του ανθρώπου μέσα στο χρόνο, ως ένα διαρκές deja vu, όπου επαναλαμβάνονται τα ίδια σφάλματα και οι ίδιες κτηνωδίες.

Τελικά, ποιο είναι το νόημα της ζωής; Επί τους ουσίας κανένα, απαντάει ο Vonnegut, αφού οι άνθρωποι επαναλαμβάνουν πάντα τα ίδια τερατώδη λάθη, με την καταστροφή του κόσμου να μοιάζει -όλο και πιο λίγο- με κάποιο σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Η μοίρα του ανθρώπου ήταν και είναι η ανέκκλητη αυτοκαταστροφή του και αυτό εξαιτίας του εκρηκτικού μίγματος της ματαιοδοξίας και της σχεδόν αδιανόητης ανευθυνότητας.
Γύρω από αυτό το θέμα της απογοήτευσης για την ανθρώπινη κοινωνία, τον πολιτισμό και εν γένει τον ίδιο τον άνθρωπο ως είδος, στρέφεται το ευφυέστατο μυθιστόρημα με τίτλο «Το πρωινό των πρωταθλητών».
Σε αυτό πρωταγωνιστεί το alter ego του Kurt Vonnegut, ο Κίλγκορ Τράουτ, ένας γέρος συγγραφέας βιβλίων επιστημονικής φαντασίας που δεν κυκλοφορούν πια.

Μία παρωδία της ανθρώπινης φύσης

Σύμφωνα με όσα έχει πει ο δημιουργός αυτού του επινοημένου χαρακτήρα που εμφανίζεται και σε άλλα έργα του, ο Τράουτ γεννήθηκε το 1907 σε νησί των Βερμούδων και στη συνέχεια μετακόμισε στο Ντέιτον του Οχάιο. Περιπλανήθηκε σε όλη τη χώρα, έκανε χειρωνακτικές δουλειές και έγραψε πλήθος βιβλίων επιστημονικής φαντασίας. Και όπως αποκαλύπτει ο ίδιος ο Βόνεγκατ: «Ο Κίλγκορ Τράουτ είναι ο μοναδικός μου ήρωας που διέθετε αρκετή φαντασία για να καταλάβει ότι ήταν κατασκεύασμα ενός άλλου ανθρώπου».

Στο συγκεκριμένο μυθιστόρημα, ο πολυγραφότατος αλλά αφανής συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Κίλγκορ Τράουτ, δέχεται την τιμητική πρόσκληση να συμμετάσχει στο Φεστιβάλ Τεχνών του Μίντλαντ Σίτυ, διαισθανόμενος ότι το ταξίδι του θα τον φέρει αντιμέτωπο με ό,τι φοβάται και συγχρόνως λαχταρά: την επαφή με το κοινό και την αναγνώριση.

Σε καμιά περίπτωση, όμως, δεν μπορεί να φανταστεί όσα θα συμβούν όταν ο Ντουέιν Χούβερ, ο πλούσιος έμπορος αυτοκινήτων της πόλης, αποφασίζει να πάρει τις ιστορίες του στα σοβαρά. Η αμερικανική αυτή επαρχία θα βυθιστεί σε ένα κρεσέντο συμβολικής και πραγματικής βίας, δίνοντας την ευκαιρία στον Vonnegut να ξεδιπλώσει τη δηλητηριώδη του σάτιρα για τον χρόνο, την ανισότητα, τις έμφυλες και τις φυλετικές διακρίσεις σε μια χώρα γεμάτη αντιφάσεις, αλλά και για την καταστροφή της Γης.

Μέσα σε ένα ευφάνταστο, δεξιοτεχνικό παιχνίδι, συνθέτει ένα εντυπωσιακό matrix των προβλημάτων της εποχής μας, εν τη γενέσει τους: Τα πάντα είναι αμφίσημα και τίθενται υπό αμφισβήτηση σε έναν κόσμο χωρίς αξίες και ηθική. Ένα βιβλίο στο οποίο, με αφηγηματική λιτότητα, συνδυάζονται η επιστημονική φαντασία, τα απομνημονεύματα, τα παραμύθια, οι παραβολές και η φάρσα. Ο Kurt Vonnegut ασκεί σαρωτική κριτική στην αμερικανική κοινωνία με τρόπο αριστοτεχνικό –χάρη στην οργιώδη φαντασία και στο χιούμορ του– έχοντας συνεχώς την αίσθηση της ανθρώπινης ανεπάρκειας.

Αναμφίβολα, ένα μυθιστόρημα της απόλυτης απογοήτευσης, μία ζοφερή και απεγνωσμένη διακωμώδηση ενός κόσμου παράξενου και αποκρουστικού, που όμως μας ανησυχεί γιατί κάτι μας θυμίζει: πρόκειται για μία εφιαλτική πραγματικότητα για την οποία απλώς ελπίζουμε να μην μας αφορά, όταν κάποια στιγμή ξυπνήσουμε – ιδρωμένοι και τρομαγμένοι…

Μετάφραση: Αλέξης Καλοφωλιάς
Εκδόσεις: Πατάκη
Σελίδες: 336