Είναι το πρώτο ιταλικό φεμινιστικό μυθιστόρημα της σύγχρονης εποχής, δια χειρός Sibilla Aleramo. Ένα λογοτεχνικό έργο-σταθμός του 1906 που θα έβαζε της μεσογειακή γυναίκα στο επίκεντρο της προσοχής και του προβληματισμού. Έπειτα από αυτό, τίποτα δεν θα ήταν πια το ίδιο.

Και, πράγματι, στις αρχές του εικοστού αιώνα, πράγματα που θεωρούνται σήμερα περίπου αυτονόητα για τον ρόλο και τα δικαιώματα των γυναικών, δεν υπήρχαν καν ως υποψία! Ο παραδοσιακή θέση που επεφύλασσε για τη γυναίκα η πατριαρχία αιώνων, ήταν αμείλικτη κι αμετάκλητη – κάτι σαν ισόβια καταδίκη.

Η γυναίκα ανά τους αιώνες

Η θρησκευτική αντίληψη για την θέση της γυναίκας, υπήρξε από την αρχή προφανής: Η πρώτη γυναίκα, η Εύα, δημιουργήθηκε από το Θεό για να μην είναι ο άντρας μόνος του, για να έχει δηλαδή ο Αδάμ με κάτι να ασχολείται. Άλλωστε, τον ίδιο μύθο για τη δημιουργία της γυναίκας αναφέρει και το Κοράνι των μουσουλμάνων και το ιουδαϊκό Θωρ, καθώς και άλλα ιερά βιβλία διαφόρων θρησκειών που υποστηρίζουν ότι η γυναίκα από την καταγωγή της είναι κατώτερη ύπαρξη.

Οι θεολόγοι του Μεσαίωνα, πάλι, έθεσαν το ερώτημα αν η γυναίκα έχει ψυχή, αφού δεν πλάστηκε απευθείας από το Θεό, αλλά από το πλευρό του Αδάμ. Σε διάστημα περίπου τριών αιώνων υπολογίζεται ότι χιλιάδες γυναίκες κάηκαν ως μάγισσες, με αποκορύφωμα το 1630. Τις κατηγορούσαν ότι έκαναν σεξουαλικά όργια με τον Διάβολο!

Αλλά ούτε οι αρχαίοι Έλληνες, την είχαν σε ιδιαίτερη υπόληψη: Ο Πλάτωνας γράφει ότι «οι άντρες είναι αυταπόδεικτα ανώτεροι από τις γυναίκες και τα παιδιά», ο δε Πυθαγόρας μιλούσε για τις δύο αρχές που δημιούργησαν τον κόσμο: η πρώτη είναι το αγαθό στοιχείο από το οποίο προήλθε η τάξη, το φως και ο άντρας και η άλλη, το κακό στοιχείο είναι που γέννησε το χάος, το σκότος και τη… γυναίκα.

Το «Δεύτερο Φύλο»

Όταν, λοιπόν, η Βιρτζίνια Γουλφ δημοσιεύει το 1923 το «Ένα δικό της δωμάτιο», θα αναδείκνυε ένα απολύτως σημαντικό θέμα: το γεγονός ότι οι γυναίκες δεν έχουν καμία οικονομική ή πολιτική δύναμη και κατά συνέπεια περνούν τη ζωή τους στη σκιά των ανδρών. Ώσπου, η Σιμόν ντε Μποβουάρ έρχεται με το «Δεύτερο Φύλο» (1949) να αποκαταστήσει τη γυναίκα.

Η θηλυκή ταυτότητα -λέει η Μποβουάρ- δεν είναι παρά ένα δημιούργημα της ανδροκρατούμενης κοινωνίας που κρατάει τη γυναίκα συνειδητά σε θέση κατωτερότητας και όχι κάποια αναπόδραστη φυσική αναγκαιότητα: «Δεν γεννιέσαι γυναίκα, γίνεσαι», είναι η φράση-κλειδί της επιχειρηματολογίας της.

Παρ’ όλα αυτά, η γυναίκα έχει αποτελέσει πηγή έμπνευσης συγγραφέων που μέσα από τα έργα τους εξέφρασαν τον θαυμασμό τους για αυτήν. Από την Αντιγόνη μέχρι την Ιουλιέτα και από την Άννα Καρένινα και την Μαντάμ Μποβαρύ έως την λαίδη Τσάτερλι αποτυπώθηκαν οι πιο λεπτές αποχρώσεις της γυναικείας φύσης. Η «Άννα Καρένινα» του Τολστόι, για παράδειγμα, είναι η συναρπαστική ιστορία μιας γυναίκας που αψήφησε τις συμβάσεις της εποχής της, ακολουθώντας την παθιασμένη προσωπικότητά της μέχρι την αυτοκαταστροφή.

Απ’ την άλλη, η «Μαντάμ Μποβαρύ» του Φλωμπέρ είναι η ιστορία μιας κοπέλας στη γαλλική επαρχία, η οποία θα κυνηγήσει μια ζωή σαν αυτή που περιγράφεται στα ρομαντικά μυθιστορήματα, γεμάτη έντονες συγκινήσεις και ερωτικά πάθη. Όσο για τον Άγγλο συγγραφέα Ντέιβιντ Χέρμπερτ Λόρενς, από την πλευρά του, στον «Εραστή της λαίδη Τσάτερλι» σπρώχνει τη λαίδη Τσάτερλι στην αγκαλιά του εραστή, την κάνει να αφήνεται στις ορέξεις του σώματος και της ψυχής.

Ένα πρώιμο φεμινιστικό έργο-ορόσημο

Σε αυτήν τη λογοτεχνική παράδοση που αποθεώνει τη γυναίκα, εντάσσεται -πριν από όλα τα άλλα- το απολύτως πρωτοποριακό έργο «Μια γυναίκα» της Sibilla Aleramo. Όταν η παιδική της ηλικία σε μια παραθαλάσσια πόλη τελειώνει με δραματικό και βίαιο τρόπο, η ανώνυμη αφηγήτρια αυτού του πυρετικού αυτοβιογραφικού μυθιστορήματος ανακαλύπτει συγκλονισμένη τι σημαίνει να είσαι γυναίκα, στην Ιταλία, στην αυγή του εικοστού αιώνα.
Καθώς αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι η δική της δυστυχία δεν διαφέρει από τη δυστυχία της μητέρας της και κάθε γυναίκας γύρω της, επαναστατεί κι αποφασίζει να ξεφύγει από τη μοίρα της. Έτσι, με θάρρος και οργή, πολύ μπροστά από την εποχή της, η συγγραφέας υπογράφει στην ουσία το πρώτο φεμινιστικό έργο της Ιταλίας και ένα έργο-ορόσημο στην ευρωπαϊκή φεμινιστική λογοτεχνία. Μαζί με τη θέση της γυναίκας, η Aleramo δίνει μια καλειδοσκοπική εικόνα της Ιταλίας εκείνης της εποχής – τη φρενήρη εκβιομηχάνιση του Βορρά, τη μιζέρια και την εγκατάλειψη του Νότου, την πολιτική και λογοτεχνική ζωή της χώρας, σε ένα δραματικό φόντο.

Η γραφή της Ιταλίδας συγγραφέως αναδεικνύει με αδρές γραμμές τη φρίκη της καθημερινότητας που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες της εποχής της, την αγωνία για το μέλλον, τον πόνο, την απελπισία τους, την απόγνωση. Πρόκειται για επιδέξιο μυθιστόρημα που άλλοι το αντιμετώπισαν σαν σκάνδαλο και άλλοι βρήκαν σ’ αυτό, επιτέλους, τη φωνή τους για πρώτη φορά. Πάνω απ’ όλα, όμως, είναι ένα στοχαστικό έργο στο οποίο -είτε άμεσα και κυριολεκτικά, είτε έμμεσα και υπαινικτικά- πρωταγωνίστρια είναι πάντα μόνο μία: η Γυναίκα…

Μετάφραση: Δήμητρα Δότση
Εκδόσεις: Διόπτρα
Σελίδες: 344