Η σχέση με τη μητέρα μας θεωρείται, από τη βρεφική ηλικία, καθοριστική για την ψυχική μας ανάπτυξη. Τι συμβαίνει όμως όταν αυτός ο δεσμός δεν μας ενδυναμώνει αλλά μας εξαντλεί; Όταν πίσω από τη μητρική αγάπη κρύβεται χειριστικότητα, έλεγχος ή συναισθηματική αστάθεια;

Μπορείτε να διαβάσετε: Πώς η μητέρα σας επηρεάζει την επιτυχία σας

Η ψυχολόγος Susan Forward, στο πολυσυζητημένο της βιβλίο “Toxic Parents”, περιγράφει τη «τοξική μητέρα» ως εκείνη που πληγώνει επανειλημμένα, χωρίς να αναγνωρίζει τις πράξεις της ή να επιδιώκει να τις διορθώσει. «Τοξικότητα δεν σημαίνει απόλυτη κακία», γράφει, «αλλά συμπεριφορές που προκαλούν στα παιδιά χρόνια ντροπή, θυμό και συναισθηματική αστάθεια».

Μπορείτε να διαβάσετε: Οι τρεις iconic στιγμές που η Rihanna μοιράστηκε τα νέα της εγκυμοσύνης της

Ο όρος «τοξική μητέρα» δεν είναι ιατρικός όρος, έχει όμως περάσει στη δημόσια συζήτηση για να περιγράψει μητρικές φιγούρες που, συνειδητά ή όχι, προκαλούν συναισθηματική φθορά στα παιδιά τους. Σύμφωνα με την κλινική ψυχολόγο Dr. Lindsay Gibson, συγγραφέας του βιβλίου Adult Children of Emotionally Immature Parents, πολλές τοξικές μητέρες παρουσιάζουν στοιχεία συναισθηματικής ανωριμότητας και αδυναμίας να αναγνωρίσουν τις ανάγκες των άλλων.

Πώς θα αναγνωρίσουμε μια τοξική μητέρα;

Η τοξικότητα δεν έχει πάντα μορφή κακοποίησης. Μπορεί να εκφράζεται με πιο λεπτές, αλλά εξίσου επιζήμιες, συμπεριφορές. Κάποιες ενδείξεις:

  • Συναισθηματικός εκβιασμός και ενοχές: Φράσεις τύπου «με πίκρανες» ή «με έκανες να αρρωστήσω» χρησιμοποιούνται για να χειραγωγήσουν.
  • Έλλειψη ενσυναίσθησης: Η μητέρα αδιαφορεί για τα συναισθήματα του παιδιού ή τα υποτιμά.
  • Υπερβολική κριτική: Σύμφωνα με μελέτη του Journal of Child and Family Studies (2021), η επίμονη αρνητική αξιολόγηση από γονέα σχετίζεται με μειωμένη αυτοεκτίμηση και αυξημένα επίπεδα άγχους στους ενήλικες.
  • Συγχώνευση ρόλων: Η μητέρα χρησιμοποιεί το παιδί ως συναισθηματικό υποκατάστατο, στερώντας του την ανεξαρτησία.
  • Αδυναμία ανάληψης ευθύνης: Δεν ζητά συγγνώμη, δεν αναγνωρίζει λάθη, μεταθέτει πάντα την ευθύνη στο παιδί.

Τι συνέπειες έχει μια τέτοια σχέση;

Οι τοξικές γονεϊκές σχέσεις επηρεάζουν βαθιά την ψυχική ανάπτυξη. Σύμφωνα με πολυετή μελέτη του Harvard (Harvard Study of Adult Development), η ποιότητα των σχέσεων με τους γονείς επηρεάζει άμεσα την ευτυχία και τη συναισθηματική σταθερότητα στην ενήλικη ζωή.

Μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Child Psychology and Psychiatry (2019) έδειξε ότι τα παιδιά που μεγάλωσαν με γονεϊκή συναισθηματική παραμέληση ή χειριστική συμπεριφορά παρουσίασαν μεγαλύτερη πιθανότητα να εμφανίσουν κατάθλιψη και διαταραχές προσωπικότητας στην ενήλικη ζωή.

Η ψυχοθεραπεύτρια Dr. Lindsay Gibson, ειδική σε ζητήματα γονεϊκής τοξικότητας, τονίζει: «Τα παιδιά τοξικών γονιών μεγαλώνουν μαθαίνοντας να ακυρώνουν τις ανάγκες τους, να αμφισβητούν τα συναισθήματά τους και να αισθάνονται υπεύθυνα για τη διάθεση των άλλων».

Άλλες συχνές συνέπειες περιλαμβάνουν:

  • Χαμηλή αυτοεκτίμηση
  • Δυσκολία στην οριοθέτηση σχέσεων
  • Ανάγκη για συνεχή αποδοχή ή φόβο απόρριψης
  • Αυξημένη προδιάθεση για αγχώδεις ή καταθλιπτικές διαταραχές

Η ψυχολόγος Dr. Karyl McBride, ειδική στις ναρκισσιστικές οικογενειακές σχέσεις, τονίζει ότι «τα παιδιά τέτοιων μητέρων μεγαλώνουν με την εσωτερική πεποίθηση πως δεν είναι ποτέ αρκετά καλά».

Τι μπορούμε να κάνουμε;

Το να αποδεχτεί κανείς ότι η μητέρα του μπορεί να υπήρξε (ή να είναι) τοξική είναι οδυνηρό αλλά λυτρωτικό. Δεν είστε μόνοι. Η επιστήμη της ψυχολογίας έχει πλέον τα εργαλεία να σας βοηθήσει να κατανοήσετε, να επουλώσετε και να επαναπροσδιορίσετε τις σχέσεις που καθόρισαν αλλά δεν χρειάζεται να συνεχίσουν να ορίζουν τη ζωή σας.

  • Αναγνώριση του μοτίβου: Η αποδοχή ότι κάτι «δεν πάει καλά» είναι το πρώτο θεραπευτικό βήμα. Πολλοί ενήλικες δυσκολεύονται να παραδεχτούν ότι η μητέρα τους μπορεί να τους βλάπτει, ιδιαίτερα σε κοινωνίες όπου η μητέρα αγιοποιείται.
  • Θέσπιση ορίων: Η ψυχολόγος Nedra Glover Tawwab, ειδική στην οριοθέτηση, σημειώνει ότι «τα όρια δεν είναι τιμωρία· είναι φροντίδα του εαυτού». Μπορεί να χρειάζεται να λέμε «όχι», να σταματάμε συνομιλίες ή να αποφεύγουμε ευαίσθητα θέματα.
  • Ατομική ψυχοθεραπεία: Η θεραπεία βοηθά να διαχωρίσουμε τις εσωτερικευμένες φωνές από τις αληθινές μας ανάγκες. Ειδικά η σχηματική θεραπεία και η γνωσιακή-συμπεριφορική προσέγγιση έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές σε περιπτώσεις τοξικών οικογενειακών σχέσεων.
  • Επανεκτίμηση της σχέσης: Ίσως χρειάζεται απομάκρυνση, προσωρινή ή οριστική. Σύμφωνα με μελέτη του Journal of Family Psychology (2020), η στρατηγική απόστασης από έναν δυσλειτουργικό γονέα μπορεί να βελτιώσει την ψυχική υγεία και να ενισχύσει το αίσθημα αυτονομίας.
  • Δημιουργία νέων δεσμών: Δεν μπορούμε να επιλέξουμε τη βιολογική μας οικογένεια, αλλά μπορούμε να επιλέξουμε τους ανθρώπους που μας φροντίζουν και μας σέβονται. Η δημιουργία «επιλεγμένης οικογένειας» είναι θεραπευτική.

Το ότι μια μητέρα φέρεται τοξικά, δεν σημαίνει ότι το παιδί της είναι ανεπαρκές. Ο δρόμος προς την επούλωση ξεκινά από την κατανόηση και περνά μέσα από τη δύναμη να βάζουμε όρια. Η αγάπη για τον εαυτό μας είναι, τελικά, το πιο ισχυρό αντίδοτο σε ό,τι μας πονά.