Πόσο βαθιά μπορεί να πάει η μόδα; Πέρα από την πασαρέλα και τα editorials, τα ρούχα μας μιλούν: για το σώμα, το φύλο, τις επιθυμίες και τις ανασφάλειές μας. Φέτος το φθινόπωρο, το Μουσείο του Fashion Institute of Technology (MFIT) στη Νέα Υόρκη τολμά μια ριζοσπαστική πρόταση: την πρώτη έκθεση που εξερευνά τη βαθιά, σχεδόν ασυνείδητη σχέση ανάμεσα στη μόδα και την ψυχανάλυση. Ο τίτλος της; «Dress, Dreams, and Desire: Fashion and Psychoanalysis», και θα φιλοξενείται από τις 10 Σεπτεμβρίου έως τις 4 Ιανουαρίου.

Διαβάστε ακόμη: Karl Lagerfeld x Chloé: Η ρομαντική δεκαετία του σε μια έκθεση στο Παρίσι

Βασισμένη σε πέντε χρόνια έρευνας, η έκθεση περιλαμβάνει σχεδόν 100 δημιουργίες από τον 19ο αιώνα έως σήμερα. Από την Coco Chanel και τον Jean Paul Gaultier, μέχρι τη Rei Kawakubo, τον Alexander McQueen και τη Vivienne Westwood, η έκθεση αναδεικνύει πώς η μόδα λειτουργεί σαν «βαθιά επιφάνεια» που αντικατοπτρίζει τις ασυνείδητες επιθυμίες και τις εσωτερικές συγκρούσεις μας.

Διαβάστε ακόμη: Από το Βυζάντιο στη Ραβέννα με 20 δημιουργίες υψηλής ραπτικής

Freud, καθρέφτες και επιθυμίες

Η ξενάγηση ξεκινά με μια ιστορική προσέγγιση: η πρώτη αίθουσα εστιάζει στον ίδιο τον Sigmund Freud και το προσωπικό του στυλ γύρω στο 1900. Εξηγούνται οι τολμηρές του θεωρίες για το ασυνείδητο, τη σεξουαλικότητα, καθώς και οι συχνά αμφιλεγόμενες απόψεις του για τη «ναρκισσιστική» ή «εκθετική» σχέση των γυναικών με τα ρούχα.

Από εκεί, η διαδρομή συνεχίζεται με τις δεκαετίες του ’20 και του ’30, όταν η ψυχανάλυση συνδέθηκε με την απελευθέρωση της σεξουαλικότητας και την ατομική έκφραση. Ο J.C. Flügel, ψυχαναλυτής και πειραματικός ψυχολόγος, δήλωνε σχεδόν ζηλότυπος απέναντι στη γυναικεία ελευθερία στο ντύσιμο. Η Joan Riviere, μία από τις πρώτες γυναίκες ψυχαναλύτριες, εισήγαγε την έννοια της «θηλυκότητας ως μεταμφίεσης», μια στρατηγική αυτοπροστασίας απέναντι στην πατριαρχική ματιά.

Όνειρα, φετίχ και ο θάνατος ως ένστικτο

Η έκθεση προχωρά σε θεματικές ενότητες που συνδέουν τα ψυχαναλυτικά σύμβολα με την αισθητική των σχεδιαστών. Όπως ο Freud ερμήνευε τα όνειρα ως συγκαλυμμένες σεξουαλικές επιθυμίες, έτσι κι ένα φόρεμα-σοκολάτα του Moschino αναδεικνύει την «αρχή της ηδονής». Αντίθετα, οι ερμηνείες του Carl Jung βασίζονται στα αρχέτυπα του συλλογικού ασυνειδήτου—χαρακτηριστικό που αναγνωρίζουμε σε συλλογές όπως οι «Ιέρειες της Επιθυμίας» του Rick Owens.

Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στην «ορμή του θανάτου» (Thanatos), όπως την όρισε ο Freud. Η συλλογή «1915: Bloodshed and Opulence» του Josephus Thimister αντλεί έμπνευση από τη ρωσική επανάσταση και τις καταστροφικές της συνέπειες. Αντίστοιχα, τα μοτίβα με τριαντάφυλλα και ξυραφάκια του Jun Takahashi (Undercover) φέρνουν στο προσκήνιο τη σύγκρουση ανάμεσα στον Έρωτα και τον Θάνατο.

Το σώμα ως καθρέφτης του εαυτού

Η ψυχανάλυση δεν θα μπορούσε να αγνοήσει την εικόνα του σώματος. Μέσα από τη θεωρία του «σταδίου του καθρέφτη» του Jacques Lacan, εξετάζεται πώς διαμορφώνεται η αυτοεικόνα και η ταυτότητα. Αντίστοιχα, η έννοια του «δερματικού εγώ» του Didier Anzieu μάς βοηθά να δούμε το ρούχο ως δεύτερο δέρμα, έναν προστατευτικό φλοιό που απορροφά ματιές, προβολές, και προσωπικές αφηγήσεις. Ένα σακάκι της Elsa Schiaparelli, διακοσμημένο με ροκοκό καθρέφτες, προκαλεί σκέψεις για τη σχέση με τον εαυτό και την εσωτερίκευση του βλέμματος των άλλων.

Ρευστά φύλα και αντικείμενα του πόθου

Η έκθεση κορυφώνεται με αναφορές στη φετιχιστική διάσταση του ντυσίματος, την ερωτική προβολή στα αντικείμενα και τις ταυτότητες πέρα από τα δυαδικά φύλα. Η σύγχρονη μόδα αναμετράται με τη ρευστότητα του φύλου, την απενοχοποίηση της σεξουαλικότητας και την επαναδιαπραγμάτευση του τι θεωρείται επιθυμητό ή αποδεκτό.

Την επιμέλεια της έκθεσης έχει η διευθύντρια του MFIT, Valerie Steele, την οποία η Suzy Menkes είχε αποκαλέσει «Φρόυντ της μόδας». Η ίδια σημειώνει: «Η μόδα είναι ο καθρέφτης μέσα από τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας και μας βλέπουν οι άλλοι. Δεν είναι επιφανειακή. Έχει βάθος, γεμάτα σημάδια και συμβολισμούς που συχνά αγνοούμε».

Για εσάς που αγαπάτε τη μόδα αλλά και τη βαθύτερη ψυχολογική της διάσταση, η έκθεση Dress, Dreams, and Desire υπόσχεται ένα συναρπαστικό ταξίδι στον εσωτερικό μας κόσμο, μέσα από τις ραφές, τα υφάσματα και τις ιστορίες που κουβαλάμε πάνω μας. Και αν θέλετε να εμβαθύνετε ακόμη περισσότερο, τον Νοέμβριο κυκλοφορεί και το ομώνυμο βιβλίο της Valerie Steele.

Photo credit: Fashion Institute of Technology Museum