«Lolita, light of my life, fire of my loins. My sin, my soul.» (Vladimir Nabokov, Lolita)
«Λολίτα, φως της ζωής μου, φωτιά των λαγόνων μου. Η αμαρτία μου, η ψυχή μου.» (Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, Λολίτα)

Αυτή η φράση, γραμμένη με μαύρο μαρκαδόρο πάνω στο πόδι μιας κοπέλας. Μαύρο μανικιούρ, αισθητικοποιημένη “νοσταλγία”, δήθεν λογοτεχνικό φετίχ, ενώ το βιβλίο αχνοφαίνεται στο background. Μια εικόνα που κυκλοφορεί εσχάτως ως κάτι μυστηριώδες, σκοτεινά καλλιτεχνικό, “από τότε”. Και κάπου εκεί, ο έχων στοιχειώδη επαφή με τη λογοτεχνία και, κυρίως, με την πραγματικότητα, νιώθει λίγο αηδία. Κι όταν ξεπεράσει την αηδία, οργή. Αλλά και την ανάγκη να φωνάξει: κάτω τα χέρια από τον Nabokov!

Όχι επειδή το βιβλίο το έχουν «παρεξηγήσει» με τον εύκολο τρόπο, αλλά επειδή το έχουν κακοποιήσει όσο λίγα όλοι αυτοί που δεν το διάβασαν ποτέ πραγματικά. Ή το διάβασαν και αποφάσισαν να κάνουν ότι δεν κατάλαβαν τίποτα. Η Lolita δεν είναι άλλοθι, αλλά ούτε και αισθητικό φίλτρο. Και σίγουρα δεν είναι λογοτεχνικό πλυντήριο για αρρωστημένες πράξεις.

Η Lolita είναι μια κριτική της ανδρικής εξουσίας και της αφηγηματικής εξαπάτησης, όχι ένα ερωτικό μυθιστόρημα

Λες και δεν φτάνει η χυδαιότητα του σκανδάλου per se. Είναι και η αρρωστημένη ανάγκη κάποιων να επικαλούνται την κλασική τέχνη για να φανούν λιγότερο ένοχοι, λιγότερο χυδαίοι, λιγότερο αυτό που είναι. Σαν να λένε: «Δεν είμαι θύτης, είμαι αναγνώστης». Όχι. Είσαι απλώς αγράμματος με βιβλιοθήκη-βιτρίνα.

Μπορείτε να διαβάσετε επίσης: Όταν η σχέση τελειώνει

Ανώμαλοι με γυαλιά διανοούμενου

Αν δεν ήταν τόσο ανατριχιαστικό, θα ήταν σχεδόν κωμικό το πώς ο κάθε τυχάρπαστος προσπαθεί να ενδυθεί λογοτεχνικό μεγαλείο μέσω Nabokov. Μια φράση αποκομμένη από το συμφραζόμενο πάνω σε σώματα, σε εικόνες, σε tweets, με απώτερο σκοπό την άρρητη δήλωση “Μην με βλέπεις εμένα έτσι, εγώ έχω βάθος”.

Το έχω δει να συμβαίνει, κι όχι από τους σοβαρούς εραστές της λογοτεχνίας, φυσικά. Από τους “τα πάνω-πάνω”. Ανθρώπους που κάπως, κάπου αποκτούν ελάχιστη επαφή με το λογοτεχνικό μεγαλείο κι αποφασίζουν πως εδώ είναι η Κολυμβήθρα του Σιλωάμ.

Ξαφνικά, δεν φταίνε αυτοί, η αρρώστια στη ψυχή, η διαστροφή στο μυαλό. Δεν φταίνε αυτοί, ο Nabokov τους ηπάτησε. Επιχειρούν να χρησιμοποιήσουν τη λογοτεχνία (τα 4, έστω 5 βιβλία που έχουν διαβάσει ή ακούσει) σαν καθαρτήριο. Κάπου όπου μπαίνεις βρόμικος και βγαίνεις “πολιτισμένος”.

Η τέχνη δεν επικυρώνει τις ακραίες επιλογές ζωής. Τις εκθέτει.

Προφανώς αγνοούν (ενδεχομένως σκοπίμως) πως ο Nabokov δεν έγραψε τη Lolita για να γίνει αφίσα σε ανδρικά δωμάτια. Η Lolita του είναι η διαστρεβλωμένη αυτοαφήγηση ενός θύτη, ένα μανιφέστο για τον τρόπο που η γλώσσα μπορεί να γίνει εργαλείο χειραγώγησης και η ομορφιά της πρόζας παγίδα. Όποιος διαβάζει τον Humbert Humbert ως ρομαντικό ήρωα, δεν είναι προκλητικός. Είναι θεμελιωδώς (ενδεχομένως και επικίνδυνα) ανίκανος να διαβάσει.

Μπορείτε να διαβάσετε ακόμη: Έτσι εκδικούνται οι Σκορπιοί

O Nabokov δεν είναι συγχωροχάρτι για παιδοφιλικές διαστροφές

Όσα χρόνια διαβάζω λογοτεχνία, το ερώτημα επανακάμπτει με διάφορους τρόπους: ένας συγγραφέας για ποιον λόγο γράφει;

Οι πιθανοί λόγοι πολλοί. Εκτός από έναν: ουδείς γράφει για να πολλαπλασιάσει συνειδητά το κακό. O Anthony Burgess δεν έγραψε το Κουρδιστό Πορτοκάλι για να μας κάνει να αγαπήσουμε τη βία. Ο Bret Easton Ellis (ειδικά αυτός), δεν είχε στο μυαλό του πως ο Patrick Bateman θα αποκτούσε θαυμαστές όταν έγραφε το American Psycho. Κι ακόμα πιο πίσω, ο Ντοστογιέφσκι δεν δικαίωσε ποτέ τον Ρασκάλνικοφ. Η τέχνη δεν επικυρώνει τις ακραίες επιλογές ζωής. Τις εκθέτει. Αν κάποιος δεν μπορεί να ξεχωρίσει την αναπαράσταση από την έγκριση, το πρόβλημα δεν είναι το βιβλίο.

Η λογοτεχνία δεν είναι καταφύγιο για να κρύψει την ανηθικότητα.

Και εδώ ακριβώς είναι η ύβρις απέναντι στον Nabokov. Η Lolita είναι ένα βιβλίο για την απώλεια της αθωότητας, αλλά και για τη βία πίσω από την ωραία γλώσσα. Για το πώς ο αφηγητής προσπαθεί να κάνει τον αναγνώστη συνένοχο. Το βιβλίο αυτό είναι μια κριτική της ανδρικής εξουσίας και της αφηγηματικής εξαπάτησης, όχι ένα ερωτικό μυθιστόρημα. Το γεγονός ότι κάποιοι επιμένουν να το διαβάζουν αλλιώς, λέει περισσότερα για εκείνους παρά για το κείμενο.

Οπότε, ναι: κάτω τα χέρια από τον Nabokov. Η λογοτεχνία δεν είναι καταφύγιο για να κρύψει την ανηθικότητα. Κι όποιος χρειάζεται ένα κλασικό αριστούργημα για να νιώσει λιγότερο ένοχος, τότε μάλλον δεν κατάλαβε το βιβλίο. Μα ούτε και το βάθος του προβλήματος της ψυχής του με το οποίο πρέπει να αναμετρηθεί.

(Στη φωτογραφία, η Sue Lyon ως Lolita, στην κλασική “Λολίτα” του 1962, σε σκηνοθεσία Stanley Kubrick)

Photo credit: Getty Images

Creative: Ανδρέας Κωστόπουλος