Έχω μια καλή φίλη. Ας την πούμε Μ. Η γυναίκα αυτή διαθέτει το πλήρες πακέτο των 4 Ε. Ευφυής, Επιτυχημένη, Ευκατάστατη, Ευειδής (για τους μη εξοικειωμένους με την αρχαιοελληνική, ευειδής σημαίνει ωραία). Επιπλέον κάνει ένα “glamorous” επάγγελμα, έχει έναν εντυπωσιακό κοινωνικό και προσωπικό κύκλο, είναι εξαιρετική φίλη, καλόψυχος άνθρωπος και έχει φοβερό χιούμορ. Αλλά οι απόψεις της στο θέμα “σχέσεις” με αφήνουν άναυδη.

“Οι άντρες, Χαριτωμένη μου, είναι μιας χρήσης. Κάποιες φορές κυριολεκτικά, μια βραδιά και τέλος. Σαν τα χάρτινα πιατάκια μετά από πάρτι γενεθλίων. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, ως προς το αντικείμενο. Σαν το μπουκαλάκι από το περίπτερο, που μπορεί να το κρατήσεις για περισσότερο καιρό στην τσάντα σου, αλλά μόνο για να το γεμίζεις νερό. Στην προκειμένη περίπτωση, μόνο για σεξ. Ή μόνο για ταξίδια. Ή μόνο για μπουζούκια -ούτε καν για καφέ.”

Την πρώτη φορά που μου ανέλυσε την παραπάνω θεωρία της για τις σχέσεις, είχα μείνει να την κοιτάζω αποσβολωμένη. Δεν ήξερα τί να σχολιάσω για αυτήν την αυστηρή κατάταξη, την οποία μου εξήγησε σε βάθος. Ναι, υπάρχει ολόκληρο σκεπτικό από πίσω. Και δεν έχει να κάνει πάντα με ματαίωση, τραύμα ή ανασφάλεια. Τουλάχιστον όχι με την πρώτη ματιά, εφόσον ψυχολόγος δεν είμαι -και με τους φίλους μου ειδικά, δεν είναι ο ρόλος μου να γίνω. Όχι, τίποτε από όλα αυτά. Κάποιες φορές μοιάζει να είναι μια καθαρή, συνειδητή επιλογή.

Η Μ. είναι ίσως η πιο ακραία περίπτωση από τους ανθρώπους που γνωρίζω, αλλά δεν είναι η μόνη. Τα τελευταία χρόνια βλέπω διαρκώς γύρω μου ανθρώπους που περιχαρακώνουν με συρματόπλεγμα τα σύνορα μεταξύ των κομματιών της ζωής τους. Παρόλο που, θεωρητικά πάντα, αναζητούν συντροφικότητα και ποιότητα επικοινωνίας. Η αντίφαση είναι πραγματικά εντυπωσιακή. Όμως, πώς φτάσαμε στο “ως εδώ” και το “μιας χρήσης”;

Μπορείτε να διαβάσετε ακόμη: Το φαγητό της μαμάς, και άλλες ιστορίες ενηλικίωσης

Η γενιά του αναλώσιμου

Αν ξεκινήσει κανείς να το ψάχνει από παλιά, ο κακός της ιστορίας είναι, φυσικά, το πλαστικό. Κι αυτό είναι μάλλον λυπηρό, επειδή το πλαστικό είναι ένα εξαιρετικά χρήσιμο και πολύτιμο υλικό. Όμως, δεν το χαρακτηρίζω έτσι μόνο για αυτόν τον λόγο. Το θεωρώ λυπηρό κυρίως επειδή στις αρχές του 20ού αιώνα, το πλαστικό σφράγισε, ουσιαστικά, την εποχή της μετανεωτερικότητας. Η “υγρή νεωτερικότητα” κατά Bauman, ή “υψηλή νεωτερικότητα” κατά Giddens έχει ιλουστρασιόν περίβλημα. Το τηλέφωνο, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση, και όχι μόνο, μπήκαν στη ζωή μας ως θαυμάσια πλαστικά αντικείμενα.

Ακολούθησαν ακόμα περισσότερα πλαστικά, αλλάζοντας τον τρόπο που ζούσαμε σχεδόν σε κάθε τομέα, από τον ρουχισμό μέχρι τα έπιπλα, κι από τα μικροαντικείμενα μέχρι τα χόμπι και τα σπορ. Ένας γενναίος, νέος κόσμος, plastic edition. Είναι χαρακτηριστικό πως, σε δημοσκόπηση στα τέλη των 40’s, το “cellophane” (σελοφάν) βαθμολογήθηκε ως η τρίτη πιο όμορφη λέξη στην αγγλική γλώσσα.

Κι εκεί δημιουργήθηκε ένα πρόβλημα. Η κινητήριος δύναμη του νέου “καταναλωτισμού” ήταν η αγορά. Άρα οι άνθρωποι θα έπρεπε να συνεχίσουν να αγοράζουν νέα πράγματα. Το πλαστικό, όμως, εκτός από ελαφρύ, είναι και ένα πολύ ανθεκτικό υλικό. Άρα, τι θα τροφοδοτήσει τη ζήτηση για περισσότερα προϊόντα, εάν τα παλιά δεν σπάσουν;

Το πλαστικό άλλαξε τον τρόπο που ζούσαμε σχεδόν σε κάθε τομέα, από τον ρουχισμό μέχρι τα έπιπλα, κι από τα μικροαντικείμενα μέχρι τα χόμπι και τα σπορ. Ένας γενναίος, νέος κόσμος, plastic edition.

Όλα είναι θέμα marketing

Σε εκείνη ακριβώς την κομβική στιγμή για την οικονομία και την κοινωνία, ένα νέο επάγγελμα έκανε την εμφάνισή του για να δώσει λύση: το marketing. Η απάντηση που έδωσε ήταν εκπληκτικά απλή. Το μόνο που έπρεπε να κάνει ήταν να πείσει τους ανθρώπους να ρίχνουν στα σκουπίδια τα πράγματά τους οικειοθελώς. Έτσι, στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 άρχισαν να κυκλοφορούν στην αγορά νέα πλαστικά προϊόντα σχεδιασμένα για να είναι μιας χρήσης. Ποτήρια μιας χρήσης, μαχαιροπίρουνα μιας χρήσης, καλαμάκια μιας χρήσης. Αν το συνδυάσετε με τις αλυσίδες fast food που επίσης έκαναν τότε την εμφάνισή τους, η εικόνα είναι ανάγλυφη. Τα McDonald’s άνοιξαν το 1940, αλλά ήταν ένα μικρό εστιατόριο στο San Bernandino της Καλιφόρνια. Ξεκίνησαν την πορεία τους ως αλυσίδα μόλις το 1955.

Ψάχνοντας για να γράψω αυτό το κείμενο, έπεσα πάνω σε μια παλιά διαφήμιση των McDonald’s με τον Ronald, την μασκότ της αλυσίδας, κι έναν κάδο που έπρεπε να “φάει”. “Πείνανε κι αυτοί”, έλεγε ο Ronald, αναφερόμενος στους κάδους. Σήμερα που έχουμε τα 3R (Reduce, Reuse, Recycle, δηλαδή μειώνω τα σκουπίδια, επαναχρησιμοποιώ, ανακυκλώνω), το μήνυμα της διαφήμισης μοιάζει αλαμπουρνέζικο. Τότε, ωστόσο, έβγαζε απόλυτο νόημα.

Σχέσεις μιας χρήσης

Στις σχέσεις σήμερα τον ρόλο του πλαστικού τον έχουν τα dating apps. Άφθονες επιλογές στην οθόνη του κινητού. Ένα swipe right απόσταση από τον τέλειο άντρα. Ή το επόμενο ραντεβού για φαγητό. Ή απλώς το επόμενο πήδημα. Όλοι και όλες μοιάζουν αναλώσιμοι και αναλώσιμες, ακριβώς επειδή υπάρχει υπερπροσφορά. Κι αυτή η υπερπροσφορά, δυστυχώς, οδηγεί σε ψευδαίσθηση υπεραφθονίας. Όμως και οι ανθρώπινοι πόροι καίγονται, ακριβώς όπως οι φυσικοί. Εύχομαι όταν το καταλάβουμε να μην είναι πλέον υπερβολικά αργά.