“Entia non sunt multiplicanda praeter necessitatem”. Πρωτοδιατυπωμένο (στο περίπου) από τον Πυθαγόρα, το ξυράφι του Όκαμ είναι η μεθοδολογική απαγωγή στη σύγχρονη φιλοσοφία και επιστήμη. Το νόημά του συνοψίζει η εξής απλή φράση: Μην κάνεις περισσότερες εικασίες από όσες είναι απολύτως απαραίτητες. Το διατύπωσε, αν και όχι με αυτές ακριβώς τις λέξεις, ο Γουλιέλμος του Όκαμ, άγγλος σχολαστικιστής φιλόσοφος και θεολόγος, κάπου τον 14ο αιώνα. Ονομάστηκε αρχή της οικονομίας (principle of parsimony), κι αποτελεί, επίσης, μια θεμελιώδη σκέψη για την κοινή λογική.

Απλώς δεν “δουλεύει” για όλους.

Μπορείτε να διαβάσετε ακόμη: Ψυχοθεραπεία σε 5 κύκλους

Το ξυράφι του Όκαμ και το ανθρώπινο μυαλό

Πρωτοσυνάντησα τη φράση περιν από 5 χρόνια περίπου, όταν μετέφραζα έναν από τους τόμους από τη σειρά Storia della Filosofia (Η Ιστορία της Φιλοσοφίας) σε επιμέλεια Umberto Eco. Εκεί, με το χαρακτηριστικό του πνεύμα, ο ίδιος ο Eco κάνει ένα σχόλιο πάνω στη φράση. Λέει πως, παρόλο που η θέση του Όκαμ είναι απολύτως λογική, είναι σε ευθεία αντίθεση με τον τρόπο που λειτουργεί το ανθρώπινο μυαλό.

Κάποιες φορές αυτό που έχουμε μπροστά μας είναι απλώς αυτό που έχουμε μπροστά μας. Αυτούσιο. Τελικά, δεν έχει δράκο το παραμύθι. Αλλά ούτε και πριγκιπόπουλο.

Το γράφει τόσο απλά, μέσα σε λίγες λέξεις. Κι έχει τόσο δίκιο. Το ανθρώπινο μυαλό αγαπά τα σενάρια. Λατρεύει τη δραματουργία, κι όχι όποια κι όποια. Το worst case scenario, κατά προτίμηση. Κι όσο πιο τραβηγμένο, τόσο καλύτερα. Για παράδειγμα, ένα δέντρο πεσμένο στον δρόμο. Το ξυράφι του Όκαμ απαιτεί την πιο απλή εξήγηση. Το προηγούμενο βράδυ είχε σφοδρή κακοκαιρία. Η κακοκαιρία ξερίζωσε δέντρα. Μέσα σε αυτά, ήταν και το δέντρο που έπεσε στη μέση του δρόμου. Κανείς δεν έχει βρεθεί (ή  μπορέσει, ή προλάβει) να το μαζέψει ακόμα. Το προσπερνάμε και πάμε παρακάτω.
Σε μια ακραία του εκδοχή, ο αντίποδας στο ξυράφι του Όκαμ θα πει πως ήρθαν εξωγήινοι και το τοποθέτησαν στη μέση του δρόμου. Ή, πιο ρεαλιστικά αλλά εξίσου αρνητικά, συμμορία αδίστακτων κακοποιών το τοποθέτησε επίτηδες εκεί, για να σταματούν τα αυτοκίνητα και να ληστεύουν τον κόσμο. Τι κι αν υπάρχουν πλημμυρισμένα χωράφια εκατέρωθεν του δρόμου. Τι κι αν υπάρχουν ακόμα 3-4 πεσμένα δέντρα λίγο πιο κάτω. Όταν το μυαλό κλειδώσει σε ένα σενάριο, δύσκολα ξεκολλάει.

Ό,τι μπορεί να πάει στραβά, θα πάει

Αυτό ανακοινώνει δυσοίωνα ο κύριος Murphy, και οι περισσότεροι σπεύδουμε να συντονίσουμε το μυαλό μας με την “προφητεία”, σαν να είναι θέσφατο. Από εκεί και πέρα, όλες οι εικασίες γυρίζουν γύρω από την επικείμενη καταστροφή, κι αυτό που ίσως πάει στραβά. Και τελικά, μαντέψτε. Θα πάει. Όχι απλώς στραβά. Ολόστραβα. Ο νόμος του Murphy είναι μια ωδή στην ενέργεια που επενδύουμε στo χειρότερο πράγμα που θα μπορούσε να συμβεί σε κάθε περίπτωση. Και, για κάποιον λόγο, το ανθρώπινο μυαλό πάντα (ή σχεδόν πάντα) όχι απλά αγκαλιάζει την εκδοχή αυτή. Πολλές φορές τη γεννά από εκεί που δεν υπάρχει.

Όταν κάποιος συμπεριφέρεται αδιάφορα, είτε δεν ενδιαφέρεται, είτε είναι αλλού συναισθηματικά. Απλά πράγματα. Μας αρέσει, δεν μας αρέσει.

Μπορείτε να διαβάσετε ακόμη: Μιας χρήσης

Ξυράφι του Όκαμ – Νόμος του Murphy: Σημειώσατε X

Είναι μια περίπτωση, ωστόσο, που το ξυράφι του Όκαμ στομώνει, και ο νόμος του Murphy παθαίνει blackout. Στις σχέσεις. Όχι σε όλες. Σε αυτές που παίρνουν τον χαρακτηρισμό “it’s complicated”. Ή situationship, όπως έχει επικρατήσει τελευταία να λέμε την έλλειψη αμοιβαιότητας.

Δεν παίρνει τηλέφωνο. Δεν μας ζητάει να βγούμε. Εμφανίζεται και εξαφανίζεται κατά βούληση. Εκεί, λογικά, θα έπρεπε να πάρει μπρος το ξυράφι, ή, έστω, ο νόμος. Όταν κάποιος συμπεριφέρεται αδιάφορα, είτε δεν ενδιαφέρεται, είτε είναι αλλού συναισθηματικά. Απλά πράγματα. Μας αρέσει, δεν μας αρέσει.

Κι όμως. Εκεί θυμόμαστε να ξεχάσουμε να απενεργοποιήσουμε την αρχή της οικονομίας, ή την αρχή της απαισιοδοξίας. Εκεί ξεκινάμε τα απέλπιδα σενάρια για να κρατήσουμε μια κάποια (όποια) ελπίδα ζωντανή.

“Δεν έχει χρόνο.” “Είναι όλο σε meeting, έχει πάρα πολλή δουλειά.” “Το ξέρω πως έχει ακυρώσει 3 φορές μέσα σε δύο εβδομάδες, ωστόσο έχει πολύ βαρύ πρόγραμμα αυτό το διάστημα.” “Ε, δεν έχει περάσει πολύς καιρός που μιλήσαμε στο τηλέφωνο, μόνο 6 μέρες, 14 ώρες και 43 δεύτερα.” “Λογικό να μου το κλείσει απότομα προχθές.” “Τώρα που το σκέφτομαι, δεν έχει προτείνει ούτε μια φορά να βγούμε. Δεν το είχα παρατηρήσει.” Σας θυμίζει κάτι;

Για να το γυροφέρω στο μυαλό μου ένα δευτερόλεπτο… Ναι, μου θυμίζει.

Και λέω όχι. Δεν θέλω. Να μου λείπει.

Κάποιες φορές αυτό που έχουμε μπροστά μας είναι απλώς αυτό που έχουμε μπροστά μας. Αυτούσιο. Τελικά, δεν έχει δράκο το παραμύθι. Αλλά ούτε και πριγκιπόπουλο. Δεν υπάρχει κρυφό νόημα ανάμεσα στις λέξεις. Ούτε καν λέξεις, αν αυτές δεν ακουστούν ξεκάθαρα και ρητώς.
Ως εκ τούτου, ψηφίζω ξυράφι του Όκαμ, και μάλιστα δαγκωτό. Και το συνοψίζω σε μια φράση. Αμοιβαιότητα ή τίποτα.

Photo credit: The Morning Show, APPLE+