Συγχωρώ, άρα απελευθερώνομαι; Ή έτσι μας έχουν πείσει. Η συγχώρεση θεωρείται ηθικά ανώτερη στάση, ένδειξη ωριμότητας, προϋπόθεση εσωτερικής γαλήνης. Όμως τι γίνεται όταν, παρά τις καλές προθέσεις, η συγχώρεση μοιάζει ψεύτικη; Όταν αντί να λυτρώνει, βαραίνει; Και κυρίως: τι συμβαίνει όταν το άτομο που δυσκολευόμαστε περισσότερο να συγχωρήσουμε είναι ο ίδιος μας ο εαυτός;

Σε αντίθεση με την κυρίαρχη αφήγηση, υπάρχουν φωνές που υποστηρίζουν ότι η μη συγχώρεση δεν είναι απαραίτητα τοξική ή επιβλαβής. Αντιθέτως, σε ορισμένες περιπτώσεις, μπορεί να λειτουργήσει ως μηχανισμός προστασίας, ως όριο, ως ένα «όχι» που δηλώνει ξεκάθαρα: “Αυτό δεν ήταν εντάξει — και δεν είμαι διατεθειμένη να το ξεχάσω.”

Υπάρχουν πράγματα που δεν συγχωρούνται. Και το λέω χωρίς ενοχές. Όχι από πείσμα ή εκδίκηση αλλά από μια βαθιά ανάγκη να προστατεύσω αυτό που είμαι σήμερα.

Κουράστηκα να νιώθω τύψεις όταν δεν μπορώ να συγχωρήσω. Εκείνον που με πρόδωσε. Εκείνη που με υποτίμησε. Η συγχώρεση δεν είναι πάντα ένα εισιτήριο για την ελευθερία. Ακόμη κι όταν λέμε “σε συγχωρώ”, κουβαλάμε μέσα μας θυμό. Ή ενοχή. Ή και τα δύο. Τελικά,  συγχωρούμε ή καταπίνουμε τα συναισθήματά μας για να είμαστε αποδεκτοί;

Η σκιά του εαυτού μας

Η ψυχολογία προσφέρει εργαλεία για να δούμε τη συγχώρεση μέσα από πιο σύνθετο πρίσμα. Ο Carl Jung μίλησε για τη «σκιά» του εαυτού: όλα εκείνα τα συναισθήματα που καταπιέζουμε γιατί δεν χωρούν στο ιδανικό που έχουμε φτιάξει για τον εαυτό μας. Θυμός, εκδίκηση, ενοχή: καταχωρούνται ως «αρνητικά», και συχνά παραμερίζονται στο όνομα της συγχώρεσης. Μόνο που ό,τι αποφεύγουμε, επιστρέφει. Και πολλές φορές, δυναμωμένο.

Στην πραγματικότητα, η αυθεντική συγχώρεση, είτε προς τους άλλους, είτε προς τον εαυτό μας, προϋποθέτει πρώτα τη βαθιά κατανόηση. Όχι άφεση «γιατί έτσι πρέπει», αλλά αποδοχή του τραύματος και του συναισθήματος που το συνοδεύει. Χωρίς βιασύνη. Χωρίς ενοχή.

Γιατί το ξέρουμε καλά: οι πιο σκληρές μάχες δίνονται μέσα μας. Έχω θυμώσει με τον εαυτό μου για πράγματα που έκανα, για ανθρώπους που άφησα να με πληγώσουν, για αποφάσεις που με γονάτισαν. Προσπάθησα να με συγχωρήσω αλλά δεν τα κατάφερα. Τουλάχιστον τις περισσότερες φορές. Κι εκεί κατάλαβα κάτι πιο σημαντικό: ότι δεν χρειαζόταν να με συγχωρήσω. Χρειαζόταν να με καταλάβω.

Και κατάλαβα πως είναι άλλο πράγμα να συγχωρείς, κι άλλο να παραιτείσαι από το βάρος. Η διαφορά είναι λεπτή αλλά καθοριστική: μπορείς να μην συγχωρείς, και παρ’ όλα αυτά να έχεις προχωρήσει. Μπορείς να μην έχεις καταφέρει να πεις «σε συγχωρώ», αλλά να μην κουβαλάς μέσα σου δηλητήριο. Η συγχώρεση δεν είναι πάντα η θεραπεία και δεν είναι υποχρεωτική.

Το ίδιο ισχύει και για την αυτοσυγχώρεση. Αντί να προσπαθούμε να «καθαρίσουμε» το παρελθόν μας με ευχές και προσευχές, ίσως έχει μεγαλύτερη αξία να σκύψουμε πάνω του με ενσυναίσθηση. Να δούμε τις αποφάσεις που πήραμε τότε. Να καταλάβουμε, όχι να αθωώσουμε. Να αναγνωρίσουμε, όχι να ξεχάσουμε.

Η ελευθερία που ψάχνουμε δεν βρίσκεται πάντα στην άφεση. Μπορεί να βρίσκεται στην αλήθεια και στη συμφιλίωση με ό,τι έγινε. Και η αλήθεια, όσο δύσκολη κι αν είναι, τελικά θεραπεύει πιο ουσιαστικά από κάθε «συγχωρώ».

Photo credit: Istock