Ζούμε στην εποχή της απενοχοποίησης. Οι ψυχολόγοι, και όχι μόνο, μας ενθαρρύνουν να αποτινάξουμε την ενοχή από πάνω μας. Να απαλλαγούμε από τις προσδοκίες των άλλων, να μην αυτομαστιγωνόμαστε, να μην κουβαλάμε βάρη που δεν μας ανήκουν. Και ως ένα σημείο, αυτή η προσέγγιση είναι σωτήρια. Μας βοηθά να αναπνεύσουμε, να κατανοήσουμε τις ρίζες των συμπεριφορών μας, να απελευθερωθούμε από τοξικά μοτίβα σκέψης.

Διαβάστε ακόμη: Ας συμφωνήσουμε ότι διαφωνούμε

Όμως τελευταία παρατηρώ μια υπερβολή. Μια ορμή να ξεριζώσουμε κάθε ίχνος ενοχής, ακόμα και εκείνη που ίσως έχει λόγο ύπαρξης. Έχουμε αρχίσει να μιλάμε για την ενοχή σαν κάτι αποκλειστικά κακό, ξεχνώντας ότι κάποιες φορές είναι δείκτης ηθικής συνείδησης.

Και μιλώ εκ πείρας: σε στιγμές που επέλεξα να απενοχοποιηθώ πλήρως για κάτι που, κατά βάθος, ήξερα ότι πλήγωσε έναν άλλον άνθρωπο, έμεινα με μια περίεργη αίσθηση κενότητας. Σαν να είχα δικαιολογήσει τα πάντα, αλλά χωρίς να έχω καταλάβει τίποτα. Σαν να είχα απαλλαγεί από το βάρος, αλλά όχι από την ευθύνη.

Διαβάστε ακόμη: Συγγνώμη που δεν συγχωρώ

Οι ψυχολόγοι συχνά μας υπενθυμίζουν ότι πολλά από τα αισθήματα ενοχής προέρχονται από την παιδική μας ηλικία ή από κοινωνικά στερεότυπα. Έχουν δίκιο. Αλλά τι γίνεται όταν, στο όνομα αυτής της ανακούφισης, αποδομούμε και τη φωνή μέσα μας που μας λέει: «Κάτι δεν πήγε καλά. Ίσως να φέρεις ένα μερίδιο ευθύνης»; Όταν η απενοχοποίηση γίνεται πανοπλία απέναντι σε κάθε μορφή αυτοκριτικής; Χάνουμε κάτι βαθιά ανθρώπινο: τη δυνατότητα να καθρεφτιστούμε στον άλλο, να αναγνωρίσουμε τα λάθη μας χωρίς να γκρεμιστούμε. Αντί να μας ελευθερώνει, μας ακινητοποιεί σ’ έναν ναρκισσιστικό βάλτο, όπου η παραδοχή σφάλματος μοιάζει με απειλή και όχι με ευκαιρία για εξέλιξη.

Μια κοινωνία χωρίς καθόλου ενοχή, ή, έστω, χωρίς το συναίσθημα που μας ωθεί να αναλάβουμε ευθύνη, δεν είναι απαραίτητα μια πιο υγιής κοινωνία. Ίσως είναι μια κοινωνία που έχει απλώς εκπαιδευτεί να αποφεύγει τη σύγκρουση με τον εαυτό της.

Το ζητούμενο, ίσως, δεν είναι να εξαφανίσουμε την ενοχή, αλλά να τη διαχωρίσουμε από την τοξικότητα. Να τη δούμε ως πυξίδα, όχι ως αλυσίδα. Να μάθουμε πότε μας καθοδηγεί προς την κατανόηση και τη μεταμέλεια και πότε μας κρατά δέσμιους στο παρελθόν.

Στο τέλος της ημέρας, η απενοχοποίηση χωρίς ενσυναίσθηση και χωρίς λογοδοσία είναι ένα είδος ατομισμού. Μια υπεράσπιση του «εαυτού όπως είναι» χωρίς την πρόθεση να γίνει καλύτερος. Ναι,  ας θεραπεύσουμε τις ενοχές που δεν μας ανήκουν. Αλλά ας κρατήσουμε και μια μικρή θέση για τις ενοχές που έχουν κάτι να μας πουν. Ίσως αυτές είναι πιο εκκωφαντικές και από την ίδια την αλήθεια.

Photo credit: Istock