Πολύ πριν εμφανιστούν τα social media, υπήρχε το κουτσομπολιό. Πριν τα tweets καταστρέψουν καριέρες, οι ψίθυροι έκαναν τη δουλειά, συχνά με θανατηφόρα ακρίβεια. Από τις Δίκες των Μαγισσών του Σάλεμ έως τις ηθικολογικές παραβολές όπου το κουτσομπολιό λειτουργεί ως προειδοποίηση για τη διαφθορά, οι ιστορίες για τους άλλους είχαν πάντα δύναμη. Κι όμως, πέρα από τη σκοτεινή του πλευρά, το κουτσομπολιό υπήρξε και σωτήριο: έθρεψε την αντίσταση, ένωσε κοινότητες και στήριξε κινήματα κοινωνικής δικαιοσύνης σε όλο τον κόσμο.

Διαβάστε ακόμη: Το κουτσομπολιό δεν είναι τόσο τοξικό | Τι κάνει στον εγκέφαλό σας

Ιστορικά, λοιπόν, το κουτσομπολιό είναι ταυτόχρονα «κοινωνική κόλλα» και δηλητήριο. Είναι όμως και κάτι πολύ πιο καθημερινό: η ουσία των συζητήσεών μας. Σύμφωνα με έρευνες, πάνω από το 65% των συνομιλιών μας αφορούν άλλους ανθρώπους. Οι ιστορίες που λέμε για τους άλλους δίνουν γεύση στη ρουτίνα της ζωής. Δεν είναι τυχαίο που το Page Six συγκεντρώνει 21 εκατομμύρια αναγνώστες τον μήνα ή που μια ολόκληρη γενιά εφήβων (κι εμείς ανάμεσά τους) μεγάλωσε με τις ίντριγκες του Gossip Girl. Το παράδοξο είναι προφανές: όλοι κουτσομπολεύουμε, και μάλιστα πολύ, χωρίς σχεδόν ποτέ να μας «πιάσουν». Πώς καταφέρνουμε, λοιπόν, να διαδίδουμε τόσο ευαίσθητες πληροφορίες για ανθρώπους που γνωρίζουμε, χωρίς αυτοί να το μάθουν; Μια πρόσφατη έρευνα που δημοσιεύθηκε στο Nature Human Behaviour αποκάλυψε την απάντηση.

Διαβάστε ακόμη: Όλοι το κάνουν, όλοι το απολαμβάνουν

Η χαρτογράφηση του κοινωνικού μας νου

Αν θέλετε να προβλέψετε πώς θα εξαπλωθεί μια πληροφορία, πρέπει να εκτιμήσετε τη διαδρομή της μέσα στο κοινωνικό σας δίκτυο, όχι μόνο ανάμεσα στους φίλους σας, αλλά και στους φίλους των φίλων σας. Τα δίκτυα αυτά περιλαμβάνουν εκατοντάδες ανθρώπους και χιλιάδες πιθανούς δεσμούς. Το να προβλέψετε ποιο μονοπάτι θα ακολουθήσει μια φήμη είναι σαν να λύνετε μια εξαιρετικά πολύπλοκη εξίσωση. Κι όμως, οι άνθρωποι το κάνουν σχεδόν ασυναίσθητα.

Εντυπωσιασμένοι από αυτό το φαινόμενο, η ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου Brown, υπό τη διδακτορική φοιτήτρια Alice Xia, σχεδίασε πειράματα με τεχνητά κοινωνικά δίκτυα. Οι συμμετέχοντες παρακολουθούσαν αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε ζευγάρια ανθρώπων, κάθε αλληλεπίδραση αντιπροσώπευε μια «φιλία». Έτσι δημιουργούσαν έναν νοητικό χάρτη των σχέσεων, όπως όταν χαρτογραφούμε τους δρόμους μιας γειτονιάς.
Όταν τους ζητήθηκε να διαδώσουν μια πληροφορία χωρίς να φτάσει στο πρόσωπο που αφορούσε, τα αποτελέσματα ήταν αποκαλυπτικά. Οι συμμετέχοντες παρακολουθούσαν δύο «αόρατα» χαρακτηριστικά του δικτύου:

  1. Την απόσταση ανάμεσα στον συνομιλητή τους και στο πρόσωπο που αφορούσε το κουτσομπολιό.
  2. Την κοινωνική δημοφιλία του συνομιλητή τους.

Έτσι, απέφευγαν να κουτσομπολέψουν με άτομα που ήταν κοντά στο «στόχο», ειδικά αν ήταν και δημοφιλή, ενώ προτιμούσαν να μοιραστούν την πληροφορία με άτομα κοινωνικά απομακρυσμένα αλλά καλά δικτυωμένα. Με απλά λόγια, οι άνθρωποι «υπολογίζουν» ενστικτωδώς τη διαδρομή που θα ακολουθήσει το κουτσομπολιό, συνδυάζοντας δημοφιλία και απόσταση.

Το κουτσομπολιό ως δείκτης κοινωνικής ευφυΐας

Ακόμα και σε μεγάλα δίκτυα, όπως σε μια τάξη πρωτοετών του Brown, οι φοιτητές δημιουργούσαν στο μυαλό τους παρόμοιους χάρτες, μαντεύοντας ποιοι θα μάθαιναν μια φήμη ανάλογα με το ποιος τη διέδιδε. Αυτή η ικανότητα να προβλέπουμε τη «ροή» των πληροφοριών δεν είναι απλώς κοινωνικό ένστικτο. Είναι μια πολύπλοκη γνωστική δεξιότητα, που δείχνει πόσο προχωρημένος είναι ο ανθρώπινος νους στην ανάλυση κοινωνικών κινδύνων.

Η λογοτεχνία μάς έχει δώσει άφθονα παραδείγματα για το πόσο επικίνδυνο μπορεί να γίνει το κουτσομπολιό. Η ηρωίδα της Edith Wharton, Lily Bart, στο The House of Mirth, καταστρέφεται από τη δύναμη των φημών, ένα προειδοποιητικό παράδειγμα για το τι συμβαίνει όταν χάνεις τον έλεγχο του κοινωνικού παιχνιδιού.

Κι όμως, η ικανότητα να κουτσομπολεύετε με προσοχή και στρατηγική είναι απόδειξη ευφυΐας, όχι ελαττώματος. Το κουτσομπολιό δεν είναι απλώς ένα «κακό» κοινωνικό αντανακλαστικό, είναι εργαλείο που μας βοηθά να διαχειριζόμαστε σχέσεις, να προστατεύουμε τη φήμη μας και να κατανοούμε καλύτερα το περιβάλλον μας.

Ίσως, λοιπόν, να ήρθε η ώρα να πάψουμε να το αντιμετωπίζουμε ως ηθικό λάθος και να το δούμε για αυτό που πραγματικά είναι: μια μορφή κοινωνικής ευφυΐας.