Η μόδα ανέκαθεν φλέρταρε με το παρελθόν. Το ανακαλούσε, το αναδιαμόρφωνε και το μετέφερε στο σήμερα για να το ξαναγράψει πάνω στο σώμα με διαφορετικούς τρόπους. Σήμερα, αυτή η ανάγκη φαίνεται πιο έντονη από ποτέ. Όλο και περισσότεροι νέοι απορρίπτουν τη γρήγορη μόδα, επιλέγοντας κομμάτια που κουβαλούν μνήμη, ακόμη κι αν αυτή είναι αποδομημένη.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η πρόσφατη δημοπρασία του οίκου Bonhams στην Αγγλία με τα κοστούμια της σειράς και ταινίας «Downton Abbey». Ρούχα και αξεσουάρ που θεωρούνται ήδη συλλεκτικά, αλλά και αντικείμενα πολιτισμού. Μπορεί να μην θέλουμε να επιστρέψουμε σε μια συγκεκριμένη εποχή αλλά η αίσθηση της ασφάλειας που σου προσφέρει η δύναμη του χθες παραμένει πάντα δυνατή.

Στην Ελλάδα, οι εικόνες με λευκά πουκάμισα, φαρδιά φουστάνια και κεντήματα σε ιστορικές σειρές που έχουν το δικό τους κοινό, ξυπνούν μια αίσθηση οικείας νοσταλγίας που περνά και στο καθημερινό μας ντύσιμο. Δεν είναι τυχαίο ότι στο Μουσείο της Ακρόπολης, μπροστά στα αγάλματα και τις πτυχώσεις των χιτώνων, νιώθεις πως η μόδα γεννήθηκε εδώ. Στη διεθνή και εγχώρια πασαρέλα, οι αναφορές στο παρελθόν εμφανίζονται ξανά και ξανά. Σα να μην θέλουμε να ενδώσουμε στη γρήγορη μόδα που επιμένει με αφαιρετικές προτάσεις, μαύρο, γκρι και εκρού, ήρεμη πολυτέλεια, λογότυπα και όλα στο μίξερ της ευκολίας και της εμπορικής υπερβολής.

Σε ένα παράλληλο σύμπαν οι γυναίκες φορούν λινά φορέματα που θυμίζουν πέπλα, οι άνδρες πειραματίζονται με πουκάμισα σε στιλ Μάο, ενώ τα καλοκαίρια οι Κυκλάδες γεμίζουν με μαντήλια, καφτάνια, σανδάλια. Ελληνικά brands resortwear αξιοποιούν υφαντά από παραδοσιακούς αργαλειούς, γεωμετρικά μοτίβα, χρώματα εμπνευσμένα από το ελληνικό φως, δημιουργώντας πολυτελή ρούχα που φορούν γυναίκες από τη Νέα Υόρκη μέχρι το Τόκιο. Έτσι, η ιστορία και η παράδοση μετατρέπονται σε μινιμαλιστική αλλά βαθιά μεσογειακή αφήγηση.

Το ίδιο συμβαίνει και στον χώρο του κοσμήματος. Νέοι Έλληνες σχεδιαστές εμπνέονται από την αρχαιότητα και το Βυζάντιο, επαναλανσάροντας χρυσά στεφάνια, φυλαχτά, νομίσματα, και παραδοσιακά μοτίβα, όχι ως αντίγραφα αλλά ως καινούργιες δημιουργίες με μνήμη και χαρακτήρα.

Η στροφή προς τα ιστορικά κοστούμια είναι παγκόσμια. Από το «Bridgerton», το «Peaky Blinders» και τη «Μαρία Αντουανέτα» μέχρι το «The Gilded Age», η ιστορική ενδυμασία βρίσκει νέο κοινό, αποδεικνύοντας πως η κληρονομιά και η ταυτότητα συνεχίζουν να συνομιλούν με το παρόν. Όταν ένας οίκος μόδας δανείζεται μια τεχνική ύφανσης από τη Σκύρο ή ένα μοτίβο από την Ήπειρο, δεν δημιουργεί απλώς μόδα. Συνεχίζει μια παράδοση που κινδύνευε να χαθεί.

Η παρελθοντολαγνεία όμως έχει και παγίδες. Συχνά παραμορφώνει την ιστορία, προτείνοντας μια ρομαντική εκδοχή. Αλλά αυτό δεν είναι το παραμύθι της μόδας; Ένα μέσο απόδρασης και παιχνιδιού με ρόλους; Να φοράς πουκάμισα που θυμίζουν «Downton Abbey» με sneakers και τζιν ή να μεταφράζεις τον χιτώνα σε minimal φόρεμα για το γραφείο με ένα μαύρο σακάκι.

Η αισθητική του παρελθόντος εμπνέει και τον κινηματογράφο. Η Emma Stone στο «Poor Things» του Γιώργου Λάνθιμου γίνεται έμπνευση για τη σύγχρονη γκαρνταρόμπα. Οι νέοι δημιουργοί στρέφονται σε μια μόδα που μιμείται το χθες, αντιδρώντας στην ομοιομορφία της βιτρίνας.

Χαιρόμαστε που στοιχεία της αρχαιότητας συνεχίζουν να εμπνέουν σχεδιαστές διεθνώς, όχι πλέον ως τουριστικό φολκλόρ, αποκλειστικά με πολύχρωμα κεντήματα και μάλλινα υλικά, αλλά και μια ανάγλυφη ιστορία που αρχίζει να ξαναδιαβάζεται μέσα από τη σύγχρονη μόδα. Ο σχεδιαστής (όπως και ο καταναλωτής) που ενσωματώνει μια ζώνη ή ένα χειροποίητο ύφασμα σε μια μοντέρνα συλλογή, δεν μιμείται απλώς το παρελθόν, αντιθέτως το ανανεώνει.

Πόσο demode αντέχουμε ή θέλουμε να είμαστε; Να υιοθετούμε το χθες, χωρίς τίποτα να μυρίζει ναφθαλίνη.

Και κάπως έτσι να αποκτήσουμε μια νέα ώθηση στη μόδα της μνήμης, να φορέσουμε αλλιώς λευκά πουκάμισα, μακριά φουστάνια με βικτωριανά μποτάκια, κεντημένα γιλέκα από τα ιστορικά λευκώματα της οικογενειακής βιβλιοθήκης.

Ειδικά στην Ελλάδα, όπου η μνήμη και η ταυτότητα είναι βαθιά δεμένες με την ενδυμασία, από τις φορεσιές της επανάστασης μέχρι τις παραδοσιακές στολές στα νησιά, η μόδα που ξεκινά από το παρελθόν, γίνεται σήμερα vintage με άποψη. Οι σύγχρονοι φίλοι της μόδας αντιδρούν στο να «φορούν μπεζ όλη την ώρα» και είναι «ενάντια στο μινιμαλιστικό στυλ του IKEA».

Για την ιστορία, όσοι παρακολούθησαν τη δημοπρασία του οίκου Bonhams με αυθεντικά αντικείμενα από το «Downton Abbey», -όπως είχαν κάνει και με το «The Crown», δεν θέλησαν φυσικά να διακτινιστούν ξαφνικά στη δεκαετία του ’20, ή να μεταμορφωθούν σε Maggie Smith. Αλλά ποιος δεν θα ήθελε να προσθέσει στη συλλογή του ένα βελούδινο φόρεμα, ένα μπαστούνι με ιστορία, ένα ζευγάρι με γυαλιά, ένα νυφικό, αλλά και αντίκες-έπιπλα, επιστολές, το οικογενειακό αυτοκίνητο, στοιχεία ποπ κουλτούρας με άρωμα από το χθες. Κάπου διάβασα ότι το ποσό που συγκεντρώθηκε μετά τη δημοπρασία από το «The Crown», ξεπέρασε τα 2.000.000 ευρώ. Μήπως να προτιμήσουμε το σεντούκι της γιαγιάς;