Μια ομάδα νευροεπιστημόνων από το Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ στο Ηνωμένο Βασίλειο εντόπισε πέντε ευρείες φάσεις εξέλιξης της εγκεφαλικής δομής κατά τη διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής. Οι φάσεις αυτές αντιστοιχούν σε περιόδους κατά τις οποίες ο εγκέφαλος «ξανακαλωδιώνεται» για να υποστηρίξει διαφορετικούς τρόπους σκέψης καθώς μεγαλώνουμε, ωριμάζουμε και γερνάμε. Τα ευρήματα δημοσιεύτηκαν στο Nature Communications.

Διαβάστε ακόμη: Πώς ο δεύτερος εγκέφαλος αλλάζει τον τρόπο που σκέφτεστε

Οι ερευνητές μελέτησαν εγκεφάλους 3.802 ανθρώπων ηλικίας από 0 έως 90 ετών, χρησιμοποιώντας MRI διάχυσης, μια τεχνική που καταγράφει τις νευρωνικές συνδέσεις παρακολουθώντας την κίνηση των μορίων νερού μέσα στον εγκεφαλικό ιστό. Η ανάλυση αποκάλυψε τέσσερα κρίσιμα σημεία καμπής που χωρίζουν τη ζωή μας σε πέντε εποχές εγκεφαλικής δομής. Τα βασικά σημεία καμπής είναι στα εξής ηλικιακά ορόσημα:

  • 9 ετών: Παιδική εγκεφαλική αρχιτεκτονική
  • 32 ετών: Εγκεφαλική αρχιτεκτονική ενηλικίωσης
  • 66 ετών: Πρώιμη γήρανση
  • 83 ετών: Ύστερη γήρανση

«Γνωρίζουμε ότι η καλωδίωση του εγκεφάλου είναι κρίσιμη για την ανάπτυξή μας, αλλά μας έλειπε μια συνολική εικόνα των αλλαγών που συμβαίνουν στη διάρκεια της ζωής», αναφέρει η νευροεπιστήμονας και συν-συγγραφέας της μελέτης Δρ. Alexa Mousley. «Η εργασία μας είναι η πρώτη που εντοπίζει μεγάλες εποχές εγκεφαλικής καλωδίωσης. Αυτές οι εποχές μας βοηθούν να κατανοήσουμε τι μπορεί να κάνει καλύτερα ή πότε είναι πιο ευάλωτος ο εγκέφαλός μας.»

Διαβάστε ακόμη: Εγκέφαλος: Το πιο δυνατό brain workout δεν γίνεται στο γυμναστήριο

Ηλικία 9: Από το μωρό στο παιδί

Από τη γέννηση έως την πρώιμη παιδική ηλικία, ο εγκέφαλος περνά από έντονη φάση «συρρίκνωσης» των συνάψεων: οι νευρικές συνδέσεις που χρησιμοποιούνται περισσότερο επιβιώνουν, ενώ οι υπόλοιπες χάνονται. Παράλληλα, η γκρίζα και η λευκή ουσία αυξάνονται σε όγκο. Η περίοδος αυτή τελειώνει περίπου στα 9 έτη, ένα ορόσημο που χαρακτηρίζεται από αυξημένη γνωστική ικανότητα, αλλά και μεγαλύτερη ευαλωτότητα σε ψυχικές διαταραχές.

Ηλικία 32: Ο εγκέφαλος ενηλικιώνεται πλήρως

Γύρω στα 32, η νευρωνική καλωδίωση αλλάζει κατεύθυνση και σταθεροποιείται. Η λευκή ουσία συνεχίζει να αυξάνεται, βελτιώνοντας την «ποιότητα» των επικοινωνιακών δικτύων του εγκεφάλου. Σύμφωνα με τους ερευνητές, αυτή είναι η ισχυρότερη αλλαγή σε όλη τη διάρκεια της ζωής μας. Παρότι η εφηβεία έχει σαφή έναρξη, το τέλος της είναι δύσκολο να καθοριστεί επιστημονικά. Με βάση μόνο την εγκεφαλική αρχιτεκτονική, η μελέτη δείχνει ότι η εφηβική φάση τελειώνει στις αρχές των 30. Η εποχή της ενηλικίωσης είναι η μεγαλύτερη και διαρκεί περίπου τρεις δεκαετίες, με σταθερή εγκεφαλική δομή και ένα είδος «πλατώ» στη νοημοσύνη και την προσωπικότητα.

Ηλικία 66: Έναρξη της πρώιμης γήρανσης

Στα 66, ο εγκέφαλος εισέρχεται σε μια ήπια φάση γήρανσης. Δεν συμβαίνουν δραματικές αλλαγές, αλλά οι συνδέσεις αρχίζουν να αποδυναμώνονται σταδιακά, καθώς η λευκή ουσία μειώνεται. Αυτό το στάδιο συμπίπτει με αυξημένο κίνδυνο για παθήσεις όπως η υπέρταση που επηρεάζουν τις εγκεφαλικές λειτουργίες.

Ηλικία 83: Ύστερη γήρανση

Το τελικό σημείο καμπής παρατηρείται γύρω στα 83 έτη. Εδώ, η συνολική συνδεσιμότητα του εγκεφάλου μειώνεται σημαντικά και ο εγκέφαλος στηρίζεται περισσότερο σε τοπικά δίκτυα, καθώς ορισμένες περιοχές φθίνουν ταχύτερα από άλλες. Ο συν-συγγραφέας Duncan Astle σχολιάζει: «Όπως η ζωή μας μοιάζει να χωρίζεται σε διαφορετικές εποχές, έτσι και ο εγκέφαλός μας περνά μέσα από διακριτές φάσεις. Πολλές νευροαναπτυξιακές και ψυχικές διαταραχές σχετίζονται με την εγκεφαλική καλωδίωση, επομένως η κατανόηση αυτών των εποχών μπορεί να μας βοηθήσει να εντοπίσουμε πότε ο εγκέφαλος είναι πιο ευάλωτος.»

Γιατί έχει σημασία αυτή η ανακάλυψη;

Η μελέτη δείχνει ότι ο εγκέφαλος δεν αλλάζει γραμμικά αλλά περνά από μεγάλες αναδιαμορφώσεις σε συγκεκριμένες περιόδους. Αυτή η γνώση μπορεί:

  • να βοηθήσει στην κατανόηση μαθησιακών δυσκολιών στην παιδική ηλικία,
  • να ρίξει φως σε παθήσεις της τρίτης ηλικίας, όπως η άνοια,
  • να βελτιώσει τον τρόπο που προσεγγίζουμε την ανάπτυξη και την ψυχική υγεία.