Μήπως αναπαράγετε ξανά και ξανά τις άβολες στιγμές, αλλά ξεχνάτε εύκολα τα θετικά; Δεν είστε οι μόνοι. Ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει την τάση να κρατάει τις αρνητικές εμπειρίες πιο έντονα από τις θετικές. ένα φαινόμενο γνωστό ως αρνητική προκατάληψη (negativity bias). Συχνά ενισχύεται από κάτι ακόμη: το αρνητικό συναισθηματικό υπερισχύον (negative sentiment override), δηλαδή η τάση να ερμηνεύουμε ουδέτερες καταστάσεις μέσα από αρνητικό φακό.

Διαβάστε ακόμη: Γιατί οι μικρο-χαρές είναι το μυστικό για μια ζωή γεμάτη ευτυχία;

Αν το βιώνετε κι εσείς, δεν πρόκειται για προσωπικό μειονέκτημα ούτε για “αρνητική προσωπικότητα”. “Είναι ένα φυσιολογικό, εξελικτικά διαμορφωμένο χαρακτηριστικό της ανθρώπινης ψυχολογίας.” εξηγεί η ψυχολόγος Ειρήνη Γιαννόπαπα, MSc, Υπαρξιακή Συστημική ψυχοθεραπεύτρια. Κατανοώντας τους λόγους που ο εγκέφαλός σας έλκεται από την αρνητικότητα, μπορείτε να αποδυναμώσετε τον φαύλο κύκλο και να ανακτήσετε τον έλεγχο του νοητικού σας αφηγήματος.

Διαβάστε ακόμη: Πώς να αντιμετωπίζετε τους συναδέλφους που σας ασκούν κριτική

Παρακάτω θα βρείτε τους τρεις βασικούς λόγους που ο εγκέφαλός σας επιμένει στις αρνητικές σκέψεις και δείτε τι μπορείτε να κάνετε γι’ αυτό.

1. Ο εγκέφαλός μας εξελίχθηκε για να δίνει προτεραιότητα στις αρνητικές σκέψεις

Χιλιάδες χρόνια πριν, όταν ο μοναδικός στόχος του ανθρώπου ήταν η επιβίωση, οι κίνδυνοι ήταν παντού. Ένα θρόισμα στα φύλλα, ένα ίχνος από άγριο ζώο ή μια ξαφνική αλλαγή καιρού μπορούσαν να σημαίνουν απειλή. Το να αγνοήσει κανείς κάτι επικίνδυνο μπορούσε να αποβεί μοιραίο. Το να αγνοήσει κάτι ευχάριστο, όπως ένα όμορφο τοπίο, όχι. Έτσι, ο εγκέφαλος εξελίχθηκε με τέτοιο τρόπο ώστε να εντοπίζει και να συγκρατεί τα αρνητικά σημάδια πολύ πιο έντονα από τα θετικά.

Ακόμη και σήμερα, το ίδιο “πρωτόγονο” σύστημα συναγερμού είναι ενεργό. Η κοινωνική απόρριψη, η κριτική, η οικονομική αβεβαιότητα ή η εργασιακή πίεση μπορούν να προσληφθούν από τον εγκέφαλο σαν απειλές για την ασφάλεια. ακόμη κι αν δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος.

Η αμυγδαλή, η περιοχή του εγκεφάλου υπεύθυνη για τη συναισθηματική επεξεργασία, αντιδρά πιο έντονα στα φορτισμένα αρνητικά ερεθίσματα απ’ ό,τι στα θετικά. Γι’ αυτό μπορεί να “αναπαράγετε” το τι σας είπε ένας εκνευρισμένος συνάδελφος για μέρες, ενώ ένα θετικό σχόλιο ξεχνιέται σε λίγες ώρες.

2. Οι αρνητικές σκέψεις επιχειρούν να προλάβουν αρνητικά γεγονότα

Οι αρνητικές εμπειρίες αποτυπώνονται βαθύτερα στη μνήμη επειδή κινητοποιούν ισχυρότερη εγκεφαλική επεξεργασία. Η έρευνα δείχνει ότι οι άνθρωποι δίνουν περισσότερη προσοχή σε λεπτομέρειες αρνητικών γεγονότων, με αποτέλεσμα αυτά να καταγράφονται πιο ζωντανά στη μνήμη.

Γι’ αυτό:

  • θυμόσαστε μια αδέξια στιγμή για χρόνια,
  • αναμασάτε μια κριτική,
  • αλλά δυσκολεύεστε να θυμηθείτε μικρές καθημερινές επιτυχίες.

Επιπλέον, σύμφωνα με την αποστροφή προς την απώλεια (loss aversion), οι άνθρωποι βιώνουν τις απώλειες πολύ πιο έντονα από τα αντίστοιχα κέρδη. Ο εγκέφαλός σας προσπαθεί να αποφύγει τον πόνο, επομένως “μεγεθύνει” οτιδήποτε αρνητικό για να σας προστατεύσει από το να το ξαναζήσετε. Το πρόβλημα; Αν δεν εκπαιδεύσετε τον εγκέφαλο να παρατηρεί και να ενισχύει και τα θετικά, η προεπιλεγμένη λειτουργία του θα συνεχίσει να “σκανάρει” τον κόσμο για απειλές. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε χρόνια απαισιοδοξία και άγχος.

3. Οι αρνητικές σκέψεις δημιουργούν στρες

Μια αρνητική σκέψη μπορεί να ενισχύει το στρες. Η συνεχής αναπαραγωγή αρνητικών εικόνων ή ερμηνειών προκαλεί την έκκριση κορτιζόλης, της ορμόνης που ευαισθητοποιεί τον εγκέφαλο σε περαιτέρω στρεσογόνα ερεθίσματα. Έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος:

  • εμφανίζεται μια αρνητική σκέψη,
  • ενεργοποιείται το στρες,
  • ο εγκέφαλος γίνεται πιο ευαίσθητος σε αρνητικά σήματα,
  • παράγονται ακόμη περισσότερες αρνητικές σκέψεις.

Η επαναλαμβανόμενη σκέψη γύρω από αρνητικά γεγονότα έχει αποδειχθεί ότι αυξάνει την αντίδραση στρες σε μελλοντικές προκλήσεις και αποτελεί ισχυρό παράγοντα για άγχος και κατάθλιψη. Έτσι, μπορεί να αναρωτιέστε: «Γιατί δεν μπορώ να το αφήσω πίσω μου;» ή «Γιατί με επηρεάζει τόσο;»

Δεν φταίτε εσείς, είναι ο εγκέφαλος που κάνει αυτό για το οποίο έχει εκπαιδευτεί εδώ και χρόνια.

Πώς να σπάσετε τον κύκλο των αρνητικών σκέψεων

Δεν μπορείτε (και δεν πρέπει) να εξαλείψετε τελείως την αρνητικότητα. Είναι απαραίτητη για την προστασία σας. Μπορείτε όμως να εκπαιδεύσετε τον εγκέφαλό σας να μην την υπερμεγενθύνει.

1. Ενσυνειδητότητα και επαναπλαισίωση

Παρατηρήστε τις σκέψεις σας χωρίς να τις κρίνετε. Όταν εντοπίζετε μια αρνητική σκέψη, κάντε μια παύση και ρωτήστε:

«Υπάρχει άλλος τρόπος να το δω;»

«Είναι πραγματικότητα ή υπόθεση;»

2. Εστίαση στην ευγνωμοσύνη και στα θετικά

Η συστηματική καταγραφή θετικών στιγμών ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου συνδεδεμένες με ευημερία και μειωμένο στρες. Κρατήστε μια θετική εμπειρία στο μυαλό σας για 10–20 δευτερόλεπτα ώστε να “εγγραφεί” βαθύτερα.

3. Γνωσιακή αναδόμηση (Cognitive Reframing)

Αντιμετωπίστε σκέψεις που ξεκινούν με «Πάντα…», «Ποτέ…», «Σίγουρα θα…». Συχνά δεν αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα αλλά εκπαιδεύουν τον εγκέφαλο στην υπερ-αρνητική ερμηνεία.

Ο εγκέφαλός σας δεν προσκολλάται στις αρνητικές σκέψεις για να σας δυσκολέψει, το κάνει για να σας προστατεύσει. Κατανοώντας τους εξελικτικούς μηχανισμούς, τις γνωστικές προκαταλήψεις και τα συναισθήματα που εμπλέκονται, μπορείτε να αρχίσετε να τους αποδυναμώνετε. Με επιβράδυνση, επίγνωση και συνειδητή ενίσχυση των θετικών εμπειριών, μπορείτε να εκπαιδεύσετε τον εγκέφαλό σας να μην κρατάει αφήνει χώρο στις αρνητικές σκέψεις και να επιτρέπει στις θετικές να βρουν τον χώρο που τους αξίζει.

Photo credit: Istock